Ο ρόλος της δίαιτας στην ελκώδη κολίτιδα και τη νόσο Crohn

Βασίλειος Ντελής, Γαστρεντερολόγος, Αναπληρωτής Διευθυντής Γ.Ν.Α. "Γ.ΓΕΝΝΗΜΑΤΑΣ"

Η ελκώδης κολίτιδα και η νόσος Crohn είναι χρόνια νοσήματα που προκαλούν φλεγμονή στο έντερο και ταλαιπωρούν χιλιάδες συναθρώπους μας με δυσάρεστα συμπτώματα και επιπλοκές. Ένα ισορροπημένο διαιτολόγιο μπορεί να λειτουργήσει καταλυτικά στην εξέλιξη της νόσου αλλά και στην κατάσταση της υγείας του πάσχοντος. Στοιχεία ανατομίας και φυσιολογίας του πεπτικού συστήματος Εφ όσον η ελκώδης κολίτις και η νόσος του Crohn εντοπίζονται στον πεπτικό σωλήνα (οισοφάγο, στόμαχο, λεπτό και παχύ έντερο) είναι προφανές ότι η παρουσία τους θα επηρεάζει όχι μόνο την πέψη των τροφών, αλλά θα επιδρά και στην πορεία της νόσου, τουλάχιστον στις εξάρσεις της. Ο πεπτικός σωλήνας αρχίζει από το στόμα και καταλήγει στον πρωκτό. Καθώς οι διάφορες τροφές διέρχονται τα διάφορα τμήματα του πεπτικού σωλήνα διασπώνται στα συστατικά τους με μηχανικό τρόπο (μάσηση και συμπίεση) καθώς και με χημική διάσπαση με την βοήθεια διαφόρων ενζύμων που περιέχονται στα πεπτικά υγρά και εκκρίνονται καθημερινά στον πεπτικό σωλήνα (σίελος, γαστρικό, εντερικό και παγκρεατικό υγρό). Οι τροφές σε υδαρή μορφή διατρέχουν το λεπτό έντερο. Εκεί οι τρεις μεγάλες κατηγορίες θρεπτικών ουσιών δηλαδή τα λίπη, οι πρωτεΐνες και οι υδατάνθρακες αφού διασπασθούν στα μικρότερα συστατικά τους (λιπαρά οξέα, πεπτίδια, αμινοξέα, σάκχαρα) απορροφώνται και εισέρχονται στην κυκλοφορία του αίματος. Στο παχύ έντερο καταλήγουν τα άπεπτα υπολείμματα των τροφών. Εκεί αφού υποστούν επεξεργασία (κυρίως με απορρόφηση νερού και διαφόρων αλάτων) σχηματίζουν το στερεό υπόλειμμα των κοπράνων που αποβάλλεται με την καθημερινή κένωση (μεταξύ 100 και 200 γραμμαρίων ημερησίως). Οι τροφές είναι τελείως απαραίτητες για τη ζωή αφού προμηθεύουν το σώμα με την απαραίτητη ενέργεια για την διατήρηση των ζωτικών του λειτουργιών και την σταθερή θερμοκρασία των 37 βαθμών. Η ενέργεια παράγεται κυρίως από την καύση των υδατανθράκων (άμυλο, σάκχαρα) και των λιπών και λιγότερο από τις πρωτεΐνες (που περιέχονται στο κρέας, το γάλα και τα αβγά), οι οποίες αποτελούν κυρίως δομικά συστατικά του σώματος. Τρόποι με τους οποίους η φλεγμονή του εντέρου επηρεάζει την απορρόφηση των θρεπτικών ουσιών στους αρρώστους με ελκώδη κολίτιδα και νόσο Crohn Όρεξη Είναι ευνόητο ότι οποιαδήποτε νόσος ιδιαίτερα όταν αυτή εντοπίζεται στον πεπτικό σωλήνα, μπορεί να επηρεάσει αρνητικά την όρεξη προκαλώντας απώλεια βάρους και αδυναμία. Απορρόφηση θρεπτικών ουσιών Η βλάβη του λεπτού εντέρου (όπως συμβαίνει στη νόσο του Crohn) μειώνει την απορροφητική του ικανότητα για μία ή περισσότερες κατηγορίες θρεπτικών ουσιών, γεγονός που έχει ως αποτέλεσμα την μείωση των απαραίτητων δομικών συστατικών (πρωτεϊνών) καθώς και άλλων διατροφικών στοιχείων όπως βιταμινών και αλάτων. Οι μεταβολές αυτές προκαλούν απώλεια βάρους και αναιμία μέσω μειώσεως της απορρόφησης των ουσιών. Οι μη απορροφούμενες ποσότητες τροφών εισέρχονται στο παχύ έντερο όπου η αδυναμία απορρόφησης του νερού και των αλάτων έχει ως αποτέλεσμα την εμφάνιση διαρροϊκών κενώσεων. Απώλεια ουσιών από το έντερο Η φλεγμονή (φλόγωση, ερεθισμός) του εντέρου έχει ως αποτέλεσμα την απώλεια φλεγμονώδους υγρού μέσα στον εντερικό αυλό, το οποίο είναι πλούσιο σε πολύτιμα συστατικά (πρωτεΐνες, άλατα κλπ) και μερικές φορές αίμα. Αυτό το περιεχόμενο του εντέρου αποβάλλεται με τις κενώσεις προκαλώντας αντίστοιχες διαταραχές των εξετάσεων του αίματος. Δυσφορία - πόνος - ναυτία Το φλεγμαίνον έντερο είναι δυνατό να προκαλεί πόνο αφού συσπάται εντονότερα σε σχέση με το φυσιολογικό. Ο πόνος επέρχεται συνήθως πριν από την κένωση την οποία καθιστά αναπόφευκτη. Μερικές φορές είναι εξαιρετικά έντονος (κωλικός) αφού το εντερικό περιεχόμενο πρέπει να διέλθει στενά τμήματα του (λεπτού κυρίως) εντέρου. Η ναυτία είναι αποτέλεσμα του πόνου ή της αδυναμίας προώθησης του εντερικού περιεχομένου μέσω του εστενωμένου τμήματος του εντέρου. Απαντήσεις σε πρακτικά ερωτήματα σχετικώς με την δίαιτα ασθενών με ελκώδη κολίτιδα και νόσο Crohn Υπάρχουν τύποι δίαιτας ή τροφές που να προδιαθέτουν σε εμφάνιση ΙΦΕΝ; Η ελκώδης κολίτις και η νόσος του Crohn είναι εξαιρετικά σπάνια νοσήματα στην Αφρική, καθώς και σε άλλες περιοχές της γης. Με βάση αυτό το δεδομένο έχει διατυπωθεί η άποψη ότι δίαιτα πλούσια σε φυτικό υπόλειμμα ίσως να προστατεύει από την εμφάνιση της ΙΦΕΝ. Εν τούτοις οι μελέτες που έγιναν σε ασθενείς με ελκώδη κολίτιδα και φυσιολογικά άτομα παρόμοιας ηλικίας και φύλου δεν έδειξαν διαφορές στις διαιτητικές τους συνήθειες. Ασθενείς με νόσο Crohn έχει διαπιστωθεί ότι καταναλώνουν μεγαλύτερες ποσότητες ζάχαρης και πιθανώς μικρότερες ποσότητες φρούτων και λαχανικών, ιδιαίτερα πριν την πρώτη εκδήλωση της νόσου. Η αλλεργία σε ορισμένες τροφές προδιαθέτει σε εμφάνιση ΙΦΕΝ; Δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι η ύπαρξη αλλεργίας σε ορισμένες τροφές προδιαθέτει σε εμφάνιση ελκώδους κολίτιδος ή νόσου του Crohn. Είναι αναγκαία η χορήγηση βιταμινών και άλλων διατροφικών συμπληρωμάτων στους ασθενείς; Έλλειψη ορισμένων βιταμινών, αλάτων ή άλλων διατροφικών στοιχείων μπορεί να προκύψει παρά το ότι προσλαμβάνονται σε επαρκείς ποσότητες με την τροφή, στις περιπτώσεις που η απορρόφησή τους μειονεκτεί ή εφ όσον ποσότητες από αυτές χάνονται από το σώμα π.χ. με τα κόπρανα μέσω του άρρωστου τμήματος του λεπτού ή παχέος εντέρου. Για παράδειγμα οι ασθενείς με νόσο Crohn που έχουν υποβληθεί σε εκτομή τμήματος του λεπτού εντέρου (τελικού ειλεού) δεν είναι δυνατό να απορροφήσουν την βιταμίνη Β12, η οποία απορροφάται στο τμήμα αυτό του λεπτού εντέρου και επομένως χρειάζεται η βιταμίνη Β12 να χορηγηθεί υπό μορφή ενδομυϊκών ενέσεων. Επίσης οι ασθενείς με νόσο Crohn, είναι δυνατό να έχουν ανάγκη και άλλων βιταμινών οι οποίες δεν απορροφώνται από τα πάσχοντα τμήματα και επομένως οι βιταμίνες αυτές πρέπει να χορηγηθούν από του στόματος. Οι ασθενείς με ελκώδη κολίτιδα χάνοντας αίμα με τις κενώσεις παρουσιάζουν έλλειψη σιδήρου, ενός δηλαδή στοιχείου που είναι απαραίτητο για την δημιουργία αίματος από τον οργανισμό. Χρειάζεται επομένως να χορηγηθεί σίδηρος από του στόματος. Ο σίδηρος αυτός θα πρέπει να χορηγείται μόνο στις φάσεις που η νόσος βρίσκεται σε ύφεση και όχι όταν η νόσος βρίσκεται σε έξαρση. Υπάρχουν πολλά πρόσφατα πειραματικά δεδομένα σε αρουραίους που δείχνουν ότι η χορήγηση σιδήρου σε οξεία ελκώδη κολίτιδα δρα βλαπτικώς. Εκτός από αυτά που προαναφέρθηκαν και τα οποία ο θεράπων ιατρός είναι σε θέση να διαγνώσει με την βοήθεια κατάλληλων εξετάσεων, δεν υπάρχει ανάγκη για οποιαδήποτε άλλη χορήγηση βιταμινικών σκευασμάτων. Η νόσος Crohn που εντοπίζεται στο λεπτό έντερο επηρεάζει την απορρόφηση των θρεπτικών ουσιών; Στη νόσο του Crohn το προσβεβλημένο από την ασθένεια και φλεγμαίνον λεπτό έντερο είναι αναγκαίο μερικές φορές να αφαιρεθεί χειρουργικά. Στις περιπτώσεις αυτές μπορεί η απορρόφηση των θρεπτικών ουσιών να μην επιτυγχάνεται απόλυτα με αποτέλεσμα να προκύπτουν ελλείψεις σε θρεπτικά στοιχεία, ακόμα και στις περιπτώσεις που η προσλαμβανόμενη τροφή από τον ασθενή είναι καλή τόσο ποιοτικά όσο και ποσοτικά. Σε τέτοιες περιπτώσεις συνιστάται ο περιορισμός του λίπους της τροφής επειδή τα λίπη απορροφώνται δυσκολότερα συγκριτικά με τους υδατάνθρακες και τα λευκώματα. Υπάρχουν ασφαλώς και έτοιμα διαιτητικά σκευάσματα, τα οποία περιέχουν λίπη τα οποία απορροφώνται χωρίς πέψη από το έντερο ('λιπαρά οξέα μέσης αλύσου'). Η ποσότητα τροφής που προσλαμβάνεται πρέπει να κατανέμεται σε περισσότερα γεύματα και να είναι συνολικά μεγαλύτερη σε ποσότητα από την κανονική. Ανάλογες προσαρμογές θα πρέπει να γίνουν και για τα προσλαμβανόμενα υγρά και άλατα. Ποιες είναι οι επιπτώσεις στους ασθενείς που υποβλήθηκαν σε εκτομή τμήματος του λεπτού εντέρου; Οι ασθενείς που υποβλήθηκαν σε εκτομή τμήματος του λεπτού εντέρου μειονεκτούν στην απορρόφηση των θρεπτικών στοιχείων συγκριτικώς με τους φυσιολογικούς ανθρώπους. Χρειάζονται περισσότερη τροφή σε σχέση με τα φυσιολογικά άτομα. Σε ορισμένους αρρώστους είναι αναγκαίο να χορηγηθούν διατροφικά συμπληρώματα υπό μορφή υγρών, μέσω ενός λεπτού σωλήνα που τοποθετείται στο στομάχι μέσω της μύτης, ή μέσω μιας φλέβας. Υπάρχουν τροφές που ευνοούν τον σχηματισμό αερίων στον πεπτικό σωλήνα; Τα αέρια που παράγονται στον εντερικό σωλήνα προέρχονται κατά μεγάλο μέρος από την διάσπαση της τροφής στο παχύ έντερο. Εφ όσον υπάρχει αδυναμία απορρόφησης του λίπους ή του σακχάρου που περιέχεται στο γάλα, όπως αυτό προαναφέρθηκε, μπορεί να προκληθεί μεγάλη παραγωγή αερίων. Ο περιορισμός του λίπους και του γάλακτος μπορεί να βοηθήσει αποτελεσματικά. Επηρεάζει η φλεγμονή τις διατροφικές ανάγκες του σώματος; Ασφαλώς η φλεγμονή επηρεάζει τις διατροφικές ανάγκες του σώματος. Οι ασθενείς που παρουσιάζουν πυρετό εξ αιτίας της νόσου έχουν αυξημένες ενεργειακές ανάγκες. Θα πρέπει πάντως να συνεκτιμηθεί ότι λόγω της μειωμένης φυσικής δραστηριότητας οι ενεργειακές ανάγκες είναι λιγότερες σε σχέση με τα φυσιολογικά άτομα. Οι ασθενείς θα πρέπει να προσλαμβάνουν αρκετή ποσότητα λευκώματος δηλαδή τροφών ζωικής προελεύσεως όπως π.χ. κρέας, αυγά, ψάρι και τυρί, έτσι ώστε να αντικαθίστανται οι απώλειες του λευκώματος αλλά και να διευκολύνεται η επούλωση των βλαβών του φλεγμαίνοντος εντέρου. Αυξάνει η διάρροια τις ανάγκες του σώματος σε υγρά; Σε όλες τις περιπτώσεις που οι απώλειες από το έντερο είναι μεγαλύτερες του φυσιολογικού, όπως στις περιπτώσεις ύπαρξης πολλών διαρροϊκών κενώσεων ημερησίως, ο οργανισμός χρειάζεται περισσότερα υγρά και αλάτι προκειμένου να αναπληρώσει τις απώλειες. Συνήθως η αναπλήρωση επιτυγχάνεται με λήψη περισσότερου νερού στη διάρκεια της ημέρας. Υπάρχουν ειδικά διαλύματα που περιέχουν αλάτι και γλυκόζη και τα οποία λαμβάνονται από του στόματος. Φυσικά, εάν ο ασθενής νοσηλεύεται στο νοσοκομείο, τα υγρά που χρειάζονται χορηγούνται μέσω περιφερικής φλέβας (ενδοφλεβίως). Χρειάζονται ειδική δίαιτα οι ασθενείς με ειλεοστομία; Το φυσιολογικό παχύ έντερο απορροφά νερό και αλάτι. Αν κάποιος ασθενής με ελκώδη κολίτιδα έχει υποβληθεί σε κολεκτομή, τότε εξ ορισμού δεν υπάρχει παχύ έντερο για να απορροφήσει το νερό και το αλάτι που υπάρχει μέσα στον αυλό του παχέος εντέρου. Ο ασθενής λοιπόν με ειλεοστομία χρειάζεται να πίνει αρκετό νερό και να προσθέτει στην τροφή του αρκετό αλάτι, έτσι ώστε να αναπληρώνει τις απώλειες από την στομία. Επειδή η απορρόφηση των άλλων θρεπτικών ουσιών γίνεται κανονικά, δεν υπάρχει λόγος για διατροφικές τροποποιήσεις. Όμως, επειδή ορισμένες τροφές, κυρίως φυτικής προέλευσης, επιδεινώνουν την διάρροια, καλό είναι να αποφεύγονται. Επίσης καλό είναι να αποφεύγονται ορισμένες τροφές (όπως π.χ. τα κρεμμύδια) που ευνοούν την δημιουργία αερίων στο έντερο, έτσι ώστε να αποφεύγονται οι οσμές. Υπάρχουν τροφές που προκαλούν πόνο ή επιδεινώνουν προϋπάρχοντα κοιλιακό πόνο στους ασθενείς με ΙΦΕΝ; Οι κοιλιακοί πόνοι (κράμπες) εμφανίζονται σε αρκετές περιπτώσεις όπως π.χ. σε περιπτώσεις στένωσης του εντέρου από την νόσο. Στις περιπτώσεις αυτές το έντερο θα πρέπει να συσπαστεί έντονα προκειμένου να ξεπεραστεί το εμπόδιο. Είναι επομένως ευνόητο ότι οι ασθενείς με νόσο Crohn και εντερικές στενώσεις θα πρέπει να αποφεύγουν την λήψη τροφών που δεν πέπτονται εύκολα, όπως π.χ. ξερά φρούτα, ξηροί καρποί, άπεπτες φυτικές ίνες κλπ. Γενικά ο πόνος μπορεί να μειωθεί όταν η ποσότητα της τροφής κατανέμεται σε περισσότερα από τρία γεύματα στη διάρκεια της ημέρας και αποφεύγονται τροφές που περιέχουν άπεπτα φυτικά στοιχεία. Υπάρχουν τροφές που προκαλούν διάρροια ή επιδεινώνουν προϋπάρχουσα διάρροια σε ασθενείς με ΙΦΕΝ; Τα υδαρή κόπρανα (διάρροια) οφείλονται στο γεγονός ότι: α) τόσο το λεπτό, όσο και το παχύ έντερο δεν μπορούν να απορροφήσουν το νερό εξ αιτίας της φλεγμονής τους, η οποία δεν επιτρέπει την σωστή τους λειτουργία, και β) υπάρχει στον αυλό του εντέρου κάποια ουσία η οποία δεν μπορεί να απορροφηθεί. Η λακτόζη, η οποία είναι το φυσικό σάκχαρο που περιέχεται στο γάλα, προκαλεί διάρροια σε μεγάλη αναλογία του φυσιολογικού πληθυσμού, ιδιαίτερα όταν το γάλα καταναλώνεται σε μεγάλες ποσότητες. Οι ασθενείς με ελκώδη κολίτιδα ή νόσο του Crohn θα πρέπει στις εξάρσεις της νόσου να περιορίζουν την πρόσληψη του γάλακτος, αν και αυτό θα πρέπει να εξατομικεύεται. Επίσης η μεγάλη κατανάλωση φρούτων, κρεμμυδιών, μπύρας, καρυκευμάτων ή πολύ λιπαρών τροφών, επιδεινώνει την διάρροια, τουλάχιστον σε κάποιο ποσοστό των ασθενών. Ατομα τα οποία έχουν υποβληθεί σε αφαίρεση τμήματος του λεπτού εντέρου λόγω νόσου του Crohn θα πρέπει να αποφεύγουν την πρόσληψη ιδιαίτερα λιπαρών φαγητών. Ασκεί το αλκοόλ βλαβερή επίδραση στην ασθένεια; Δεν υπάρχει επιστημονική απόδειξη ότι η κατανάλωση αλκοόλ δρα επιβαρυντικά στη νόσο. Εν τούτοις, όπως τα οινοπνευματώδη δεν γίνονται μερικές φορές ανεκτά και από τα φυσιολογικά άτομα, έτσι και οι ασθενείς με ΙΦΕΝ μπορεί να μην ανέχονται έστω και μικρές ποσότητες αλκοόλης. Οι ασθενείς που λαμβάνουν το φάρμακο μετρονιδαζόλη (Flagyl) ή ορνιδαζόλη (Betiral) θα πρέπει να αποφεύγουν οπωσδήποτε την κατανάλωση αλκοολούχων ποτών στο διάστημα της θεραπείας. Τα άλλα είδη φαρμάκων που χρησιμοποιούνται στη θεραπεία της ΙΦΕΝ δεν αλληλεπιδρούν με την αλκοόλη. Ευνοεί την ύφεση της νόσου η 'ανάπαυση' του εντέρου, δηλαδή η στέρηση από ορισμένες τροφές; Δεν υπάρχουν επιστημονικές ενδείξεις που να υποστηρίζουν την άποψη ότι η στέρηση της τροφής επιδρά ευνοϊκά στην εντερική φλεγμονή στις περιπτώσεις ασθενών με ελκώδη κολίτιδα. Φαίνεται όμως ότι αυτό βοηθάει στο να υποχωρεί η φλεγμονή του εντέρου σε μερικές περιπτώσεις ασθενών με νόσο Crohn. Αυτός ο ειδικός τύπος δίαιτας ονομάζεται στοιχειακή, πολυμερική, ή ολιγοπεπτιδική και χορηγείται υπό μορφή διαλύματος από το στόμα. Οι τροφές που περιέχονται στις ειδικές αυτές δίαιτες, έχουν προηγουμένως διασπασθεί στα επί μέρους στοιχεία τους και είναι έτοιμες για απορρόφηση από το άρρωστο έντερο, το οποίο έτσι δεν 'κουράζεται'. Η χορήγηση της ειδικής αυτής δίαιτας παρουσιάζει ορισμένα μειονεκτήματα, τα κυριότερα των οποίων είναι η κακή γεύση και η πρόκληση ή επιδείνωση προϋπάρχουσας διάρροιας. Πρέπει οι ασθενείς με ελκώδη κολίτιδα ή νόσο του Crohn να καταναλώνουν λίγο ή πολύ άπεπτο φυτικό υπόλειμμα; Έχει διαπιστωθεί ότι οι ασθενείς με ελκώδη κολίτιδα που προσβάλλει μόνο τον πρωκτικό σωλήνα ή το ορθό, παρουσιάζουν δυσκοιλιότητα. Οι ασθενείς αυτοί βοηθούνται με μια κουταλιά σούπας φυτικού υπολείμματος (All Bran) την ημέρα. Οι άλλες κατηγορίες ασθενών δεν βοηθούνται από την κατανάλωση φυτικού υπολείμματος. Είναι γενικώς αποδεκτό ότι οι ασθενείς που παρουσιάζουν διάρροια θα πρέπει να αποφεύγουν τις τροφές φυτικής προέλευσης όπως λαχανικά και φρούτα. Οι ασθενείς με ελκώδη κολίτιδα και νόσο Crohn σε ύφεση, θα πρέπει να ενθαρρύνονται να υιοθετούν δίαιτα με κανονική ποσότητα λαχανικών και φρούτων, αφού ούτε η δίαιτα χωρίς φυτικό υπόλειμμα φαίνεται ότι επιδρά ευνοϊκά στη νόσο. Έχουν αξία οι ανορθόδοξες δίαιτες; Πάρα πολλά είδη διαιτητικών σχημάτων συνιστώνται από πρακτικούς θεραπευτές ή ομοιοπαθητικούς. Οι περισσότερες από αυτές τις δίαιτες είναι αναξιόπιστες και στερούνται αποδεδειγμένης ωφέλειας. Πολλές μάλιστα είναι και επικίνδυνες επειδή μπορεί να προκαλέσουν απώλεια βάρους και αδυναμία. Χρειάζεται μεγάλη προσοχή πριν κάποιος υιοθετήσει τέτοιου είδους δίαιτα. Συμπεράσματα Σήμερα γίνεται αποδεκτό ότι οι ασθενείς με ελκώδη κολίτιδα και νόσο του Crohn θα πρέπει να δίνουν έμφαση στα ευεργετικά αποτελέσματα μιας ισορροπημένης διατροφής, παρά στο να δίνεται έμφαση στον περιορισμό τροφών οι οποίες ως επί το πλείστον δεν είναι αποδεδειγμένο με ασφάλεια ότι βλάπτουν. Τα νέα άτομα με ΙΦΕΝ, ιδιαίτερα αυτά που παρουσιάζουν αναστολή της σωματικής ανάπτυξης, θα πρέπει να δίνουν ιδιαίτερη έμφαση στις διατροφικές τους συνήθειες, αφού θα πρέπει παράλληλα να αυξάνουν το σωματικό τους βάρος, αφού βρίσκονται σε ηλικία ανάπτυξης. Σε ορισμένες περιπτώσεις οι ασθενείς με ΙΦΕΝ θα πρέπει να περιορίζουν την πρόσληψη του γάλακτος, των λιπαρών φαγητών καθώς και των τροφών με υψηλή περιεκτικότητα σε άπεπτο φυτικό υπόλειμμα. Η μεγάλη πλειονότητα των αρρώστων μπορεί να καταναλώνει τα ίδια φαγητά με τους φυσιολογικούς ανθρώπους έχοντας ορισμένες δυσκολίες όμοιες με αυτές που απαντώνται και στα φυσιολογικά άτομα. Ορισμένοι ασθενείς με νόσο Crohn είναι επιρρεπείς στην εμφάνιση ορισμένων διατροφικών ελλείψεων. Σ' αυτούς τους ασθενείς θα πρέπει η δίαιτα να προσαρμόζεται ανάλογα και να εμπλουτίζεται με τα απαραίτητα διατροφικά στοιχεία, πάντα όμως με ιατρική συμβουλή. Για την πλειονότητα των ασθενών με ΙΦΕΝ δεν υπάρχει λόγος για προσθήκη βιταμινικών σκευασμάτων ή άλλων διατροφικών συμπληρωμάτων στη δίαιτά τους. Σίδηρος μπορεί να χορηγηθεί σε ασθενείς με έλλειψη σιδήρου λόγω απώλειας αίματος με τις κενώσεις υπό τις προϋποθέσεις που προαναφέρθηκαν. Το άρθρο αναδημοσιεύεται απο το περιοδικό 'Ευεξία και Διατροφή' του Ελληνικού Ιδρύματος Γαστρεντερολογίας και Διατροφής.