Ελληνική μελέτη για τα μεσεγχυματικά κύτταρα ανοίγει τον δρόμο σε νέες θεραπευτικές προσεγγίσεις για δύο χρόνιες παθήσεις. Υπολογίζεται ότι σε πέντε ως δέκα χρόνια θα έχουμε στα χέρια μας μια νέα θεραπεία «2 σε 1»
«Με ένα σμπάρο δυο τρυγόνια». Κάπως έτσι θα μπορούσε να είναι ο (εντελώς) ανεπίσημος τίτλος μιας νέας μελέτης με ελληνική υπογραφή που υπόσχεται καινούργιους θεραπευτικούς στόχους ενάντια σε χρόνιες φλεγμονώδεις νόσους, όπως η ρευματοειδής αρθρίτιδα και η νόσος του Crohn (φλεγμονώδης νόσος του εντέρου), οι οποίες ταλαιπωρούν εκατομμύρια άτομα σε παγκόσμιο επίπεδο. Ας πάρουμε όμως τα πράγματα με τη σειρά: η ελληνική υπογραφή ανήκει σε επιστήμονες του Ερευνητικού Κέντρου Βιοϊατρικών Επιστημών «Αλέξανδρος Φλέμινγκ» και συνοδεύει μελέτη που δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό έντυπο «The Journal of Experimental Medicine» στις 18 Φεβρουαρίου.
Ο ερευνητικός «πυροβολισμός» εντός του εργαστηρίου στόχευε μοντέλα ζώων για τη μελέτη ανθρώπινων ασθενειών και τα... επιστημονικά σκάγια βρήκαν μια κατηγορία κυττάρων που ονομάζονται μεσεγχυματικά και τα οποία, όπως προέκυψε μέσα από τη μελέτη, κατέχουν ρόλο-κλειδί στην παθογένεια νόσων όπως η ρευματοειδής αρθρίτιδα και η νόσος του Crohn. Οσο για τα «δυο τρυγόνια», αφορούν ακριβώς αυτές τις ασθένειες οι οποίες, αν και φαινομενικά άσχετες μεταξύ τους, αποδεικνύεται τελικώς ότι έχουν πολύ πιο κοινή ρίζα από ό,τι πιστευόταν, με τα μεσεγχυματικά κύτταρα να αποτελούν τον συνδετικό κρίκο. Τι σημαίνει αυτό για τους κοινούς θνητούς, όλους εμάς; Μελλοντικά κυτταρικές θεραπείες που θα στοχεύουν τα συγκεκριμένα κύτταρα και θα έχουν διττή δράση: θα είναι πιθανότατα αποτελεσματικές τόσο στις χρόνιες φλεγμονές των αρθρώσεων όσο και σε αυτές του εντέρου, οι οποίες άλλωστε σε πολλούς ασθενείς συνυπάρχουν, σύμφωνα με τους επιστήμονες.
Παθογόνος «γέφυρα»
Οπως εξήγησε στο «Βήμα» ο επικεφαλής της μελέτης δρ Γ. Κόλλιας, πρόεδρος του ΔΣ και επιστημονικός διευθυντής του Κέντρου Φλέμινγκ, «είχαμε παρατηρήσει ότι χρόνιες φλεγμονώδεις νόσοι όπως η ρευματοειδής αρθρίτιδα και η νόσος του Crohn αρκετές φορές συνυπάρχουν σε σεβαστό ποσοστό ασθενών, το οποίο εκτιμάται ότι αγγίζει ως και το 30%. Το γεγονός αυτό μαρτυρεί ότι οι συγκεκριμένες νόσοι μοιράζονται κοινά χαρακτηριστικά στην ανάπτυξη της παθογένειάς τους, παρ' ότι σε πρώτη ανάγνωση θα μπορούσε κάποιος να υποθέσει ότι οι μηχανισμοί ανάπτυξής τους είναι πολύ διαφορετικοί, δεδομένου ότι η μία "πλήττει" τις αρθρώσεις και η άλλη το έντερο».
Εδώ και αρκετά χρόνια έχει εντοπιστεί ένα μόριο-«κλειδί», ο αποκαλούμενος Παράγοντας Νέκρωσης Ογκων (Tumour Necrosis Factor, TNF), ο οποίος έχει αποδειχθεί ότι αποτελεί θεραπευτικό στόχο για την αντιμετώπιση χρόνιων φλεγμονωδών νόσων. Με βάση τον συγκεκριμένο παράγοντα έχουν μάλιστα αναπτυχθεί ήδη αποτελεσματικές θεραπείες για τη ρευματοειδή αρθρίτιδα - φάρμακα anti-TNF. Ωστόσο η κατανόηση της πλήρους λειτουργίας αυτού του μορίου, το οποίο φαίνεται να παίζει καθοριστικό ρόλο στην οργάνωση του ανοσοποιητικού συστήματος, παρέμενε επί μακρόν στο σκοτάδι θέτοντας εμπόδια στις μελέτες για περαιτέρω ανάπτυξη αποτελεσματικών και ασφαλών φαρμάκων.
Η ομάδα του ελληνικού ερευνητικού κέντρου εργαζόταν επί έτη σε μοντέλα ανθρωπίνων νόσων υπερεκφράζοντας τον TNF. Ο κ. Κόλλιας αναφέρει πως «ήδη από το 1991 είχαμε δει ότι ποντίκια που υπερεκφράζουν τον TNF σε ένα συγκεκριμένο βιολογικό πλαίσιο αναπτύσσουν ρευματοειδή αρθρίτιδα. Τα πειράματα αυτά βοήθησαν σημαντικά και στην ανάπτυξη των φαρμάκων ενάντια στον TNF που κυκλοφορούν σήμερα στην αγορά». Πριν από περίπου μία δεκαετία πειράματα των ελλήνων ερευνητών και πάλι σε μοντέλα ανθρωπίνων ασθενειών που υπερεξέφραζαν τον συγκεκριμένο παράγοντα σε ένα διαφορετικό όμως βιολογικό πλαίσιο έδειξαν ότι τα πειραματόζωα αναπτύσσουν τόσο ρευματοειδή αρθρίτιδα όσο και νόσο του Crohn.
Μεσεγχυματικά: ο ισχυρός κρίκος
Τώρα, όπως δείχνει η νέα μελέτη στο «Journal of Experimental Medicine», με χρήση της γενετικής μηχανικής, οι έλληνες ειδικοί μπόρεσαν να δημιουργήσουν ποντικούς που αντιλαμβάνονται την παθογενετική δράση του TNF μόνο μέσω μιας κατηγορίας κυττάρων, των αποκαλούμενων μεσεγχυματικών. Πρόκειται για κατηγορία κυττάρων στην οποία ανήκουν οι συνοβιακοί ινοβλάστες της άρθρωσης ή οι μυοϊνοβλάστες του εντέρου. «Είδαμε ότι τα συγκεκριμένα ποντίκια ανέπτυξαν πλήρως την παθολογία τόσο της ρευματοειδούς αρθρίτιδας όσο και της νόσου του Crohn. Αυτό μαρτυρεί ότι τα μεσεγχυματικά κύτταρα αποτελούν έναν πολύ σημαντικό στόχο του TNF προκειμένου να αναπτύξει ο οργανισμός τέτοιου είδους νόσους» σημειώνει η κυρία Μαρία Αρμακά, στo πλαίσιο της διδακτορικής διατριβής της οποίας εκπονήθηκε η μελέτη.
Για ποιον λόγο όμως οι ερευνητές επικεντρώθηκαν στη μελέτη τους αποκλειστικά στα μεσεγχυματικά κύτταρα; «Ακολουθήσαμε την υπόθεση σύμφωνα με την οποία οι ινοβλάστες αποτελούν κύτταρα που κατέχουν σημαντική θέση στην εμφάνιση της αρθρίτιδας. Υπάρχουν και άλλες σχολές σύμφωνα με τις οποίες τα κύτταρα-κλειδιά για την ανάπτυξη της ρευματοειδούς αρθρίτιδας είναι τα Τ ή τα Β κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος. Φάνηκε λοιπόν τώρα με τη νέα μελέτη ότι πράγματι τα μεσεγχυματικά κύτταρα είναι επαρκή για να δώσουν την παθολογία που καθοδηγείται από τον TNF προς την ανάπτυξη αρθρίτιδας» απαντά ο δρ Κόλλιας.
Τα ευρήματα αυτά σε ό,τι αφορά τη ρευματοειδή αρθρίτιδα ήταν πολύ πιο αναμενόμενα για τους ειδικούς σε σύγκριση με εκείνα που αφορούσαν τη νόσο του Crohn. Και αυτό διότι «σε ό,τι αφορά τους μυοϊνοβλάστες του εντέρου δεν είχε διατυπωθεί η υπόθεση όπως με τους ινοβλάστες των αρθρώσεων ότι μπορεί να αντιδρούν στον TNF και να καθοδηγούν την παθογένεια της φλεγμονώδους νόσου του εντέρου. Ανακαλύψαμε λοιπόν έναν καινούργιο μηχανισμό για τον τρόπο με τον οποίο ο TNF εμπλέκεται στην παθογένεια της νόσου του Crohn».
Θεραπείες σύντομα!
Το σημαντικότερο όμως όλων ήταν ότι δύο ασθένειες οι οποίες θα έμοιαζαν άσχετες μεταξύ τους φαίνεται ότι υπακούουν σε έναν κοινό μηχανισμό. Και αυτό μεταφράζεται μελλοντικά, και όταν λέμε μελλοντικά εννοούμε σε ορίζοντα πενταετίας ως δεκαετίας, όπως εκτιμά ο κ. Κόλλιας, σε θεραπευτικές προσεγγίσεις «2 σε 1». Μια θεραπεία με βάση αυτή τη φιλοσοφία θα βασιζόταν σε αντικατάσταση των μεσεγχυματικών κυττάρων. «Σε περίπτωση ενός τραυματισμού από χρόνια φλεγμονή όπως στις αρθρώσεις ή στο έντερο ο οργανισμός ενισχύει από μόνος του μηχανισμούς προκειμένου να γίνει αποκατάσταση του ιστού. Κατά τη διαδικασία της αποκατάστασης επικρατεί σαφώς η υπόθεση ότι βλαστικά κύτταρα όλων των ειδών σπεύδουν στην τραυματισμένη περιοχή για την αναγέννηση του ιστού. Αν μπορέσουν οι επιστήμονες να απομονώσουν βλαστικά κύτταρα από τον ίδιο τον ασθενή ή από έναν δότη και να τα μεταβάλουν σε κύτταρα που δεν θα διαθέτουν χαρακτηριστικά που τους προσδίδουν παθογόνο δράση - στη συγκεκριμένη περίπτωση αν λάβουν μεσεγχυματικά κύτταρα τα οποία μέσω γενετικής παρέμβασης δεν θα εμφανίζουν πλέον απόκριση στον παράγοντα TNF -, τότε θα επιτυγχάνεται αποκατάσταση του ιστού χωρίς προβλήματα».
Αυτού του είδους η κυτταρική θεραπεία σε συνδυασμό με τη γενετική μηχανική θα μπορούν λοιπόν να δώσουν σύμφωνα με τους επιστήμονες... χρόνια λύση σε χρόνια νοσήματα. Και μάλιστα όχι μόνο σε ένα αλλά σε δύο ταυτοχρόνως. Ελπίζουμε οι «κυνηγοί» ερευνητές να πιάσουν σύντομα τα συγκεκριμένα «τρυγόνια» προς όφελος των ασθενών...
