Ο Σύλλογος ατόμων με νοσο του Crohn και ελκώδη κολίτιδα
Βόρειας Ελλάδας
σας εύχεται
σας εύχεται
Καλά Χριστούγεννα
&
ευτυχισμένο το 2012
με υγεία και ευτυχία !!!
Δευτέρα 12 Δεκεμβρίου 2011
Γιατί 7 στους 10 από εμάς εμφανίζουμε κάποια στιγμή πρόβλημα με το στομάχι ή το έντερο μας;
Dr. Δημήτρης Τσουκαλάς
Διδάκτωρ Πανεπιστημίου UNI.NA. Federico II
Ειδικός στα Χρόνια Νοσήματα και τον Μεταβολισμό
American College for the Advancement in Medicine
Οι ενοχλήσεις από το πεπτικό σύστημα είναι ίσως ένα από τα πιο κοινά προβλήματα που μπορεί να αντιμετωπίσει ο καθένας από εμάς. Ανά πάσα στιγμή 4 στους 10 έχουμε κάποια ενόχληση ενώ 7 στους 10 θα έχουμε κάποιο πρόβλημα κατά την διάρκεια της ζωής μας.
Καούρες
Φουσκώματα
Αέρια
Ερυγές (ρεψίματα)
Δυσκοιλιότητα
Διάρροιες
Κολίτιδα
Έλκος
Γαστρίτιδα
Πόνος στο στομάχι
Γαστρο-Οισοφαγική Παλινδρόμηση (ΓΟΠ)
Ελκώδης κολίτιδα
Νόσος του Crohn
Είναι μερικά από τα πιο κοινά συμπτώματα και νοσήματα που μπορεί να μας απασχολούν.
Τις περισσότερες φορές όταν έχουμε κάτι από τα παραπάνω δεν απευθυνόμαστε σε γιατρό και προσπαθούμε να το διαχειριστούμε μόνοι μας.
Όταν τελικά πάμε στο γιατρό, η πιο συχνή αντιμετώπιση είναι η χορήγηση φαρμάκων που στοχεύουν στην μείωση της γαστρικής οξύτητας.
Όσο λιγότερα φάρμακα τόσο καλύτερα
Η πλειοψηφία όμως του κόσμου έχει πια αναπτύξει μια επιφύλαξη στις φαρμακευτικές αγωγές.
Αυτή η καχυποψία επιβεβαιώθηκε επίσημα πριν λίγους μήνες, σε δημοσίευση του Archives of Internal Medicine, που εκδίδεται από τον Αμερικάνικο Ιατρικό Σύλλογο. Αποδείχθηκε ότι η χρήση φαρμάκων για την μείωση της γαστρικής οξύτητας, έχει πιο πολλές πιθανότητες να προκαλέσει βλάβη στη υγεία μας, παρά να μας ωφελήσει.
Οι ερευνητές αναφέρουν ότι η συγκεκριμένη κατηγορία φαρμάκων είναι πράγματι αποτελεσματική σε βαριά νοσήματα του πεπτικού συστήματος ή για σύντομες αγωγές. Αυτές όμως οι ενδείξεις δεν δικαιολογούν τις πάνω από εκατό εκατομμύρια συνταγές που συμπληρώνονται κάθε χρόνο για τα συγκεκριμένα φάρμακα.
Στην πλειοψηφία όμως των περιπτώσεων, σύμφωνα με τους ερευνητές, η συνταγογράφησή τους είναι εκτός των ενδείξεών τους.
Η χρήση τους συνδέεται με αυξημένη πιθανότητα λοιμώξεων, καταγμάτων της σπονδυλικής στήλης, συνολικού κινδύνου καταγμάτων, διάρροιας αλλά και πνευμονίας.
Οι ασθενείς από μόνοι τους αλλά και οι γιατροί, στην προσπάθειά τους να μειώσουν την ένταση των συμπτωμάτων που βασανίζουν τους πρώτους, χρησιμοποιούν φαρμακευτικές αγωγές που δεν έχουν ξεκάθαρη ένδειξη και έτσι ξεκινάει ένας φαύλος κύκλος.
Τι θα μπορούσαμε να κάνουμε όμως, για να βελτιώσουμε την λειτουργία του γαστρεντερικού μας συστήματος;
Πιστεύω ότι πριν κάνουμε κάτι για να βελτιώσουμε το γαστρεντερικό μας, είναι σημαντικό να καταλάβουμε πως λειτουργεί. Όσο περισσότερο αυξάνεται η κατανόησή μας, τόσο αυξάνεται και ο βαθμός ελέγχου μας σε μια περιοχή.
Γαστρεντερικό η Βάση της Καλής Υγείας
Ακούμε πολύ συχνά ότι η καλή λειτουργία του γαστρεντερικού μας συστήματος, είναι ο πυλώνας για την επίτευξη καλής υγείας.
Τι πραγματικά σημαίνει αυτό;
Είναι προφανές ότι το γαστρεντερικό μας σύστημα σχετίζεται με την απορρόφηση θρεπτικών συστατικώναπό τις τροφές. Αυτή η λειτουργία είναι η πλέον βασική για την ομαλή λειτουργία και των υπόλοιπων συστημάτων του ανθρωπίνου σώματος.
Όταν το σώμα μας δεν έχει τα συστατικά που χρειάζεται για να πραγματοποιήσει τις αναγκαίες χημικές αντιδράσεις και να φτιάξει τους ιστούς που το αποτελούν, είναι ευνόητο ότι η υγεία μας θα αρχίζει να κλονίζεται σε όλα τα επίπεδα. Δεν υπάρχει όργανο που να μην επηρεάζεται από μια κατάσταση κακής ή χαμηλής απορρόφησης θρεπτικών συστατικών (δυσ-απορρόφηση).
Πεπτικό Σύστημα και Ανοσοποιητικό
Λόγω της επαφής του συγκεκριμένου συστήματος με παράγοντες που εισέρχονται στο σώμα όπως τροφές, φάρμακα, τοξικές ενώσεις, συντηρητικά και μικρόβια, το γαστρεντερικό είναι ένα σημαντικό και αναπόσπαστο κομμάτι του ανοσοποιητικού μας συστήματος.
Ο γαστρεντερικός σωλήνας έχει πλήθος λεμφαδένων και αποικείται από τρισεκατομμύρια βακτήρια. Το σύνολο των λεμφοκυττάρων (λευκά αιμοσφαίρια υπεύθυνα για την άμυνα του οργανισμού) που βρίσκονται στο συγκεκριμένο σύστημα λεμφαδένων, είναι περισσότερα από ότι στο σύνολο των υπολοίπων οργάνων και λεμφαδένες του ανοσοποιητικού μας συστήματος.
Πρόσφατες ανακαλύψεις, που ανακοινώθηκαν το 2010 στο περιοδικό Nature, μας λένε ότι το DNA των βακτηριδίων που βρίσκονται στο γαστρεντερικό μας σύστημα, είναι περίπου 150 φορές περισσότερο ( 3.300.000 γονίδια ) από αυτό των σωματικών μας κυττάρων.
Το 85% από αυτά τα βακτηρίδια είναι προ-βιοτικά, βοηθούν δηλαδή την λειτουργία του οργανισμού μας, ενώ ένα 15% από αυτά είναι αδιάφορα ή μπορεί να γίνουν παθογόνα υπό συνθήκες. Αντιβιοτικά, διατροφή, τρόπος ζωής και στρες μπορούν να αλλάξουν τις ισορροπίες και μπορούμε να έχουμε έτσι εκδήλωση νόσου.
Οι παραπάνω ερευνητές, κατέγραψαν αρχικά τον πληθυσμό των βακτηριδίων που αποικίζουν το έντερο μας. Στη συνέχεια συσχέτισαν την εντερική χλωρίδα με νοσήματα, όπως η ελκώδης κολίτιδα και η νόσος του Crohn.
Η αλλοίωση της ποιότητας και της ποσότητας της βακτηριακής χλωρίδας του εντέρου ταυτίζεται και με διαφορετικό νόσημα κάθε φορά.
Αυτή η πληροφορία ανοίγει νέους δρόμους στην διαχείριση των συγκεκριμένων και όχι μόνον, νοσημάτων. Η μέχρι τώρα θεραπευτική τους προσέγγιση αφορούσε βαριές και χρόνιες φαρμακευτικές αγωγές, με πενιχρά αποτελέσματα στην πλειοψηφία των περιπτώσεων.
Είναι έτσι εύκολο να αντιληφθεί κανείς δύο πράγματα:
1. Ότι πρέπει να επαναφέρουμε την φυσιολογική λειτουργία του εντέρου, ώστε να
απορροφά θρεπτικές ουσίες
και
2. Να αποκαταστήσουμε την εντερική χλωρίδα,
αυτά από μόνα τους μπορούν να αλλάξουν την εικόνα της υγείας μας συνολικά.
Για να καταλάβουμε το μέγεθος και την έκταση της επιρροής του γαστρεντερικού συστήματος, αρκεί να αναλογιστεί κανείς ότι το 90% της σεροτονίνης στο ανθρώπινο σώμα, παράγεται στον γαστρεντερικό σωλήνα! Έτσι έχει άμεση επιρροή στην λειτουργία του εγκεφάλου και του νευρικού μας συστήματος. Αυτός είναι και ο λόγος που πολλοί χαρακτηρίζουν το πεπτικό σύστημα ως «μικρό εγκέφαλο».
Τι μπορούμε να κάνουμε
- Να μειώσουμε τις επεξεργασμένες τροφές
- Να μειώσουμε την κατανάλωση ζάχαρης και επεξεργασμένων υδατανθράκων (δίνουν τροφή σε
παθογόνα μικρόβια και μύκητες, αλλάζοντας δραματικά την εικόνα της εντερικής χλωρίδας)
- Να καταναλώνουμε τροφές που έχουν υποστεί ζύμωση (γιαούρτι, τυριά, natto, κεφίρ)
Επιπλέον:
- Η λήψη 2 γρ. γλουταμίνης κάθε βράδυ έχει βρεθεί ότι βοηθάει στην αποκατάσταση
του εντερικού βλεννογόνου
- Η λήψη καλής ποιότητας και ικανής ποσότητας προβιοτικών βοηθάει στην ομαλή
λειτουργία του γαστρεντερικού αλλά και της υγείας μας γενικότερα
Οι παραπάνω συστάσεις αφορούν την πρόληψη και ενίσχυση της καλής υγείας.
Για την αντιμετώπιση παθολογικών καταστάσεων που αφορούν το γαστρεντερικό, χρειάζεται ειδική γνώση και είναι απαραίτητη η διαχείριση από γιατρό σε συνεργασία με κλινικό διατροφολόγο.
Όπως έχω αναφέρει σε προηγούμενα άρθρα η ιατρική αλλάζει. Απομακρύνεται από την νόσο και κατευθύνεται περισσότερο προς την υγεία.
Πηγές
Αυτοάνοσα Νοσήματα - Η κύρια αιτία χρονίων ασθενειών σήμερα!
Η κύρια αιτία χρονίων ασθενειών σήμερα!
Διδάκτωρ Πανεπιστημίου UNI.NA. Federico II
Ειδικός στα Χρόνια Νοσήματα και στις Διαταραχές του Μεταβολισμού
American College for the Advancement in Medicine
Τα αυτοάνοσα νοσήματα είναι ασθένειες που προκύπτουν γιατί το σώμα μας επιτίθεται και καταστρέφει τα δικά του κύτταρα και όργανα. Ένας στους δέκα πολίτες στην Ευρωπαϊκή Ένωση πάσχει από κάποιο αυτοάνοσο νόσημα.
Είναι κύρια αιτία χρονίων ασθενειών σήμερα και επηρεάζει την υγεία περισσότερων ανθρώπων απ’ ότι τα καρδιακά νοσήματα ή ο καρκίνος.
Σύμφωνα με την Αμερικανική Ένωση Αυτοάνοσων Νοσημάτων πενήντα εκατομμύρια Αμερικανοί, ένας στους πέντε, πάσχουν από κάποιο αυτοάνοσο νόσημα.
Είναι βέβαιο είτε να γνωρίζετε κάποιον που πάσχει από μια τέτοια ασθένεια είτε να πάσχετε και εσείς οι ίδιοι από κάποιο αυτοάνοσο νόσημα.
Πρόκειται για νοσήματα που σχετίζονται άμεσα με τον τρόπο ζωής μας. Όσο υψηλότερο το βιοτικό επίπεδο τόσο μεγαλύτερη είναι και η επίπτωση τους. Ασθένειες όπως:
- Σκλήρυνση κατά πλάκας
- Διαβήτης
- Ρευματοειδής αρθρίτιδα
- Θυρεοειδίτιδα Hashimoto
- Ψωρίαση
- Ελκώδης κολίτιδα
- Νόσος του Crohn
- Ερυθηματώδης λύκος
- Δερματίτιδες
- Μυασθένεια
- ALS κ.ά.
αυξήθηκαν δραματικά τα τελευταία 15 χρόνια.
Τα αυτοάνοσα είναι χρόνια νοσήματα, για τα οποία το άτομο που πάσχει, πρέπει να λαμβάνει ισχυρές και με πολλές παρενέργειες αγωγές για την υπόλοιπη ζωή του.
Γιατί συμβαίνει αυτό
Σύμφωνα με νέες μελέτες όσο υψηλότερο το βιωτικό επίπεδο τόσο μεγαλύτερη είναι η επίπτωση των αυτοάνοσων, είναι το τίμημα που πληρώνουμε για έναν τρόπο ζωής που συνεχώς απομακρύνεται από το φυσιολογικό.
Για να κατανοήσουμε τι ακριβώς συμβαίνει θα πρέπει να εξετάσουμε το θέμα εκεί που ξεκινά. Σε επίπεδο κυττάρων.
Τα κύτταρα μας είναι οι βιολογικές μονάδες από τις οποίες αποτελείται ο οργανισμός μας. Αποικίες κυττάρων με κοινά χαρακτηριστικά συναθροίζονται και σχηματίζουν όργανα και τελικά ένα ανθρώπινο σώμα.
Η κατάσταση λειτουργίας των κυττάρων μας αντικατοπτρίζει την κατάσταση της υγείας μας.
Ένα κύτταρο είναι φτιαγμένο από διάφορα δομικά συστατικά ενώ παράλληλα χρησιμοποιεί και κάποια άλλα για να λειτουργήσει. Αυτά τα ονομάζουμε θρεπτικά συστατικά και είναι απαραίτητα για να υπάρχουν και να λειτουργούν σωστά τα κύτταρα μας. Πρόκειται για μεταλλικά στοιχεία, αμινοξέα, πρωτεΐνες, βιταμίνες, ένζυμα, λίπη, υδατάνθρακες.
Αυτά τα στοιχεία τα προσλαμβάνουμε μέσω της διατροφής μας. Είναι όμως σήμερα οι τροφές μας αυτές για τις οποίες έχει προγραμματιστεί γενετικά το σώμα μας; Είναι προφανές πως όχι!
Οι τροφές μας έχουν αλλάξει
Οι αλλαγές που έχουν προκύψει, πόσο επηρεάζουν την διατροφική κατάσταση των κυττάρων μας και κατ’ επέκταση τη δική μας;
Ας πάρουμε για παράδειγμα μια τροφή όπως τα μαρούλια. Παλαιότερα είχαμε ένα χωράφι και καλλιεργούσαμε σε αυτό εκατό μαρούλια. Σήμερα στο ίδιο χωράφι καλλιεργούνται χίλια μαρούλια. Τα θρεπτικά συστατικά που έχει το χωράφι πρέπει να μοιραστούν τώρα σε χίλια μαρούλια αντί για εκατό όπως κάποτε. Αν βέβαια υπολογίσουμε ότι και τη προηγούμενη χρονιά είχαμε καλλιεργήσει χίλια μαρούλια το χωράφι είναι ακόμα φτωχότερο σε θρεπτικά συστατικά από την προηγούμενη χρονιά.
Με τη χρήση λιπασμάτων αυτά τα μαρούλια αντί να αναπτυχθούν πλήρως μέσα σε δύο μήνες, τώρα αναπτύσσονται σε ένα μήνα.
Για να πάρει το σώμα μας τα θρεπτικά συστατικά που λάμβανε από ένα μαρούλι πενήντα χρόνια πριν, σήμερα είναι απαραίτητο να καταναλώσουμε σαράντα μαρούλια.
Αυτό δεν είναι όμως εφικτό. Το ίδιο συμβαίνει και για τις υπόλοιπες τροφές που καταναλώνουμε είτε είναι φυτικές είτε ζωικές.
Τα κύτταρα μας λοιπόν, δεν προσλαμβάνουν και δεν έχουν τα στοιχεία που χρειάζονται για να λειτουργήσουν. Σιγά-σιγά δημιουργούνται ελλείψεις σε κυτταρικό και μοριακό επίπεδο. Συστατικά που θα έπρεπε να βρίσκονται μέσα στο κύτταρο πλέον απουσιάζουν.
Η ζωή βέβαια δεν στηρίζεται ποτέ σε μια μεταβολική οδό. Έχει εναλλακτικές λύσεις. Ποτέ όμως η δεύτερη εναλλακτική δεν είναι το ίδιο αποδοτική με την πρώτη.
Η υγεία μας αρχίζει να μειώνεται. Δεν νοιώθουμε το ίδιο καλά όπως κάποτε. Κάθε μέρα που περνάειαπομακρυνόμαστε από την βέλτιστη κατάσταση λειτουργίας. Πιστεύουμε πολλές φορές ότι αυτό οφείλεται στα χρόνια που περνάνε. Αν προσέξουμε όμως θα δούμε ότι παρόμοια, μερικές φορές και χειρότερα προβλήματα, επηρεάζουν και νεότερα άτομα.
Το πρόβλημα όμως δεν σταματάει εδώ. Πέρα από τις ελλείψεις που παρουσιάζουν τα κύτταρα μας, επιβαρύνονται με τοξικές ουσίες που δεν θα έπρεπε να βρίσκονται εκεί. Βαρέα μέταλλα, βιομηχανικά χημικά, φάρμακα.
Τα κύτταρα μας έχουν αλλάξει
Οι εικόνα του κυττάρου μας έχει αλλάξει πλέον πλήρως από την αρχική υγιή κατάσταση! Συστατικά που θα έπρεπε να βρίσκονται εκεί απουσιάζουν και άλλα ξένα προς τη ζωή, που δεν θα έπρεπε να βρίσκονται εκεί, είναι παρόντα. Η αλλαγή της βιοχημικής σύστασης του εσωτερικού των κυττάρων συνοδεύεται με αλλάγη της μεμβράνης και της εξωτερικής εικόνας του κυττάρου.
Το σώμα δεν αναγνωρίζει πλέον αυτά τα κύτταρα ως δικά του και τους επιτίθεται!
Ανάλογα με την κληρονομικότητα, το περιβάλλον και τις διατροφικές επιλογές τα κύτταρα που απομακρύνονται περισσότερο από το φυσιολογικό δέχονται πρώτα την επίθεση. Σε πολλές περιπτώσεις το σώμα επιτίθεται σε πάνω από ένα όργανα ή συστήματα.
Η ουσιαστική λύση είναι να αποκαταστήσουμε την φυσιολογική λειτουργία και να διαχειριστούμε την πραγματική αιτία του προβλήματος.
Να χορηγήσουμε αυτά που λείπουν και να αφαιρέσουμε αυτά που "περισσεύουν".
Τι μπορούμε να κάνουμε
1. Ειδικές εξετάσεις μεταβολομικής μας καθοδηγούν στο να μπορούμε να αποκαταστήσουμε τη φυσιολογική κατάσταση των κυττάρων μας. Σύμφωνα με την Ιατρική Σχολή του Χαρβαρντ η μεταβολομική είναι ο πιο απλός και ακριβής τρόπος για να αξιολογήσης την κατάσταση υγείας του ατόμου, σήμερα.
2. Να βοηθήσουμε το άτομο να εντοπίσει και να διαχειριστεί τους στρεσογόνους παράγοντες που υποκρύπτονται πίσω από το νόσημα. Πρόκειται για ένα κομμάτι που συχνά περνά απαρατήρητο και μένει αδιαχείριστο. Σχεδόν πάντα τα αυτοάνοσα νοσήματα συνοδεύονται από έντονες αλλαγές στη διάθεση και συμπτώματα κατάθλιψης.
3. Να διαχειριστούμε τους παράγοντες που ενεργοποιούν βιολογικά το στρες. Η σύγχρονες κοινωνίες πέρα από τις διαταραχές στη βιοχημική ισορροπία είναι υπαίτιες για την ενεργοποίηση μηχανισμών που βάζουν το σώμα μας να λειτουργεί σε κατάσταση στρες. Η μεγάλη και συνεχής ανασφάλεια για το μέλλον, για τη διατήρηση της εργασίας αλλά και το αίσθημα μοναξιάς και αποξένωσης που νοιώθει ο σύγχρονος άνθρωπος, βάζουν μπρος αυτόματους βιολογικούς μηχανισμούς που στην συνέχεια επιδεινώνουν την εικόνα της υγείας μας.
Η έρευνα σχετικά με τα αυτοάνοσα νοσήματα είναι συνεχής και νέα δεδομένα ρίχνουν όλο και περισσότερο φως σε αυτή την κατηγορία νοσημάτων. Το πρόσφατο Νόμπελ της ιατρικής του 2009 που αφορούσε τηνανακάλυψη των μηχανισμών επιδιόρθωσης των χρωμοσωμάτων μας μαζί με τις ανακαλύψεις για την ενεργοποίηση αυτών των μηχανισμών αναμένεται να είναι το επόμενο μεγάλο βήμα της επιστήμης σε αυτό το μέτωπο.
Οι βιοχημική αλλοίωση και το στρες που συνοδεύει το σύγχρονο περιβάλλον είναι οι βασικοί υπαίτιοι πίσω από την έκρηξη των αυτοάνοσων νοσημάτων. Η σταδιακή αποκατάσταση τους οδηγεί σε μια σταθερή βελτίωση της εικόνας αντί για μια σταθερή επιδείνωση.
Το σώμα μας είναι γενετικά προγραμματισμένο να είναι υγιές, καθήκον της ιατρικής αλλά και δικό μας είναι να το βοηθάμε σε αυτή του την προσπάθεια. Η πρόσφατη επιστημονική γνώση μας επιτρέπει και μας προτρέπει να ακολουθήσουμε και να ενισχύσουμε το έργο της φύσης.
Τα Τέσσερα Επίπεδα Ιατρικής Προσέγγισης
Διδάκτωρ Πανεπιστημίου UNI.NA. Federico II
Ειδικός στα Χρόνια Νοσήματα και στις Μεταβολικές Διαταραχές
American College for the Advancement in Medicine
Οι ανακαλύψεις και τα δεδομένα στην σύγχρονη ιατρική επιστήμη είναι συνεχόμενες και ραγδαίες. Η πληθώρα τρόπων σκέψης και αντιμετώπισης του ίδιου προβλήματος υγείας από διαφορετικούς επιστήμονες και σχολές μπερδεύει τους ασθενείς αλλά πολλές φορές και τους ίδιους του γιατρούς.
Σε ποιο γιατρό να πάει κανείς; Ποια θεραπεία να επιλέξει;
Συμβατική ιατρική, εναλλακτική ιατρική, ομοιοπαθητική, φυσική ιατρική, λειτουργική ιατρική, είναι μερικές από τις πολυάριθμες και διαφορετικές σχολές που επικρατούν σήμερα και η καθεμία έχει να προτείνει μια διαφορετική ματιά και άποψη σε θέματα θεραπείας.
Είναι δυνατόν να βρεθεί ένα κοινό σημείο; Μπορούν να ταξινομηθούν οι διαφορετικές προσεγγίσεις ώστε να χρησιμοποιήσει κανείς ό,τι καλύτερο υπάρχει από τον κάθε χώρο και τρόπο προσέγγισης;
Επιστημονική Γνώση και Αντικειμενική Παρατήρηση
Η επιστήμη εξ' ορισμού αφορά την αντικειμενική παρατήρηση και αναφορά της γνώσης. Η αλήθεια όμως είναι ότι όπως και σε κάθε άλλη ανθρώπινη δραστηριότητα, είναι δύσκολο να αποκλείσει κανείς τον υποκειμενικό παράγοντα, έτσι και στην επιστήμη η προσωπική άποψη και τα πιστεύω του κάθε επιστήμονα είναι αναπόφευκτο να διαμορφώνουν και να εισέρχονται στις παρατηρήσεις και τα συμπεράσματά του.
Υπάρχουν πολλά παρόμοια παραδείγματα στην ιστορία της ιατρικής επιστήμης, όπως αυτό του Γουίλιαμ Χάρβεϊ που ανακάλυψε την καρδιακή κυκλοφορία το 1628. Όταν ανακοίνωσε για πρώτη φορά ότι η καρδιά λειτουργεί ως αντλία που ωθεί το αίμα μέσα στο σώμα μας, ένας διάσημος ιατρός της εποχής του απάντησε ότι προτιμούσε χίλιες φορές να σφάλει με τον Γαληνό (επικρατούσα τότε θεωρία που υποστήριζε ότι στο σώμα κυκλοφορούν καλά και κακά υγρά κατά κύματα) παρά να έχει δίκιο με τον Χάρβεϊ.
Η αφαίμαξη των ασθενών για να αποβληθούν τα κακά υγρά ήταν συχνή αιτία θανάτου εκείνη την εποχή. Ακόμη και διακόσια χρόνια μετά τις ανακαλύψεις του Χάρβεϊ το 1799, ο πρώτος πρόεδρος των ΗΠΑ, Τζορτζ Ουάσινγκτον πέθανε από αυτή την «θεραπεία», που του είχαν προτείνει οι καλύτεροι τότε γιατροί.
Είναι λοιπόν αναπόφευκτο οι επιστήμονες ως άνθρωποι να ερωτεύονται με την δουλειά τους, τις ανακαλύψεις και τα πράγματα με τα οποία συμφώνησαν πολλές φορές κατά την διάρκεια της καριέρας τους.
Έχει παρατηρηθεί ότι κατά την διάρκεια της εξέλιξης της επιστήμης είναι απαραίτητες πάνω από τρεις γενεές ώστε να ενσωματωθεί και να γίνει αποδεκτή μια αλλαγή στο επικρατών επιστημονικό μοντέλο.
Σήμερα ζούμε κάτι ανεπανάληπτο στην ιστορία της ανθρωπότητας. Ζούμε στην εποχή της πληροφορίας. Οι ταχύτητες διακίνησης και δημιουργίας νέων πληροφοριών είναι ασύλληπτες. Υπολογίζεται ότι η ανθρώπινη γραπτή γνώση χρειάστηκε 300 χρόνια για να διπλασιαστεί από το 1450 ως το 1750 μ.Χ. Σήμερα η ανθρώπινη γραπτή γνώση διπλασιάζεται κάθε χρόνο και μέχρι το 2020 αυτό αναμένεται να συμβαίνει κάθε 72 ημέρες!
Είναι δυνατόν να ζήσει κανείς την ακμή και την εξαφάνιση μιας θεωρίας μέσα στην ίδια γενιά. Όπως η μετάβαση από το υδραυλικό μοντέλο της χοληστερίνης – κακής ποιότητας υγρό βουλώνει τους σωλήνες στους οποίους κυκλοφορεί – στο μοντέλο της φλεγμονής ως βασική αιτία πίσω από την αθηρωμάτωση (Ιατρική Σχολή του Χάρβαρντ 2011).
Η πληθώρα των δεδομένων και οι ατελείωτες επιλογές και κατευθύνσεις που ανοίγονται μπροστά μας, περισσότερες από κάθε άλλη φορά, είναι ίσως το μεγαλύτερο πρόβλημα για τον σημερινό ερευνητή και επιστήμονα.
Σε ποιο σημείο βρισκόμαστε σήμερα λοιπόν;
Η ιατρική μπορεί να προσεγγίσει τον ανθρώπινο οργανισμό, θεραπευτικά και διαγνωστικά σε τέσσερα διαφορετικά επίπεδα. Το κάθε επίπεδο και τρόπος σκέψης έχει την δική του εφαρμογή και είναι αποτελεσματικό σε συγκεκριμένα προβλήματα υγείας.
1. Ανατομική Προσέγγιση
Το πρώτο επίπεδο προσέγγισης είναι το ανατομικό. Εδώ έχουμε την παρατήρηση του ανθρώπινου οργανισμού μέσα από μια μακροσκοπική ματιά, ως ένα σύνολο οργάνων που συνεργάζονται μεταξύ τους για την ομαλή λειτουργία του ανθρώπινου οργανισμού.
Πρόκειται για μια σχολή και ένα μοντέλο σκέψης που κυριάρχησε μέχρι την δεκαετία του 1950. Αυτός είναι και ο λόγος που ακόμη και σήμερα οι ιατρικές ειδικότητες καθορίζονται από τα αντίστοιχα όργανα (καρδιο-λογία, γαστρ-εντερο-λογία, δερμα-τολογία, νεφρο-λογία κ.ο.κ.).
Επιδεικνύει απαράμιλλη αποτελεσματικότητα στην διαχείριση και θεραπεία επειγόντων και οξέων προβλημάτων υγείας.
Το κάταγμα ενός οστού, η διατομή ή η απόφραξη μιας αρτηρίας, μια πνευμονία όπως και η διάτρηση κάποιου οργάνου χρειάζονται άμεση παρέμβαση για την αποκατάσταση της ανατομικής συνέχειας και λειτουργίας. Η εφαρμογή όμως του συγκεκριμένου μοντέλου και τρόπου σκέψης στα χρόνια προβλήματα υγείας έχει περιορισμένη αποτελεσματικότητα.
Αν χτυπήσει κανείς για παράδειγμα το γόνατο του, η εφαρμογή πάγου, η ακινητοποίηση και η χρήση κάποιου αντιφλεγμονώδους φαρμάκου μπορούν να επιταχύνουν την επούλωση και να μειώσουν τον πόνο και την φλεγμονή. Η χρήση όμως μιας παρόμοιας αγωγής σε μια περίπτωση που ο πόνος οφείλεται σε οστεοαρθρίτιδα (χρόνια αρθρίτιδα) δεν έχει θεραπευτικό αλλά μόνον ανακουφιστικό ρόλο. Το τελικό αποτέλεσμα είναι η αρθρίτιδα να χειροτερεύει και να εμφανίζονται και παρενέργειες από την χρόνια χρήση παυσίπονων φαρμάκων.
Τα χρόνια προβλήματα υγείας μπόρεσαν να εξηγηθούν καλύτερα μετά από ανακαλύψεις που άρχισαν να λαμβάνουν χώρα από τα μέσα του προηγούμενου αιώνα. Η μελέτη και κατανόηση του οργανισμού σε επίπεδο κυττάρων και μορίων με την ευρεία χρήση του ηλεκτρονικού μικροσκοπίου από την δεκατεία του ’60 και μετά σηματοδότησε την είσοδο της ιατρικής στην εποχή της βιοχημείας, της γενετικής και της μοριακής βιολογίας.
2. Βιοχημική και Μοριακή Προσέγγιση (Metabolomics)
Στο δεύτερο επίπεδο έχουμε την προσπάθεια αποκατάστασης της βιοχημικής ισορροπίας του οργανισμού. Το σώμα μας είναι μια μηχανή εσωτερικής καύσης που καίει άνθρακα (γλυκόζη) παρουσία οξυγόνου. Είναι βέβαια απαραίτητη μια πληθώρα συστατικών για να συμβεί αυτό.
Πρόκειται για μια αλυσίδα χημικών αντιδράσεων που βήμα-βήμα καταλήγουν στην παραγωγή ενέργειας και σε μια ομαλή κυτταρική λειτουργία.
Το σύγχρονο περιβάλλον, η αλλαγή τρόπου ζωής, η έλλειψη στα απαραίτητα θρεπτικά συστατικά και η επιβάρυνση μας με τοξίνες συντελούν στην απώλεια της απαραίτητης βιοχημικής ισορροπίας και στην εμφάνιση νόσου.
Παράλληλα με την ανακουφιστική αγωγή υπάρχει σήμερα η δυνατότητα να μετρηθεί και να αξιολογηθεί η μεταβολική και βιοχημική κατάσταση του ανθρώπινου οργανισμού.
- Ορμονικές
- Βιοχημικές και
- Μοριακές αναλύσεις (Metabolomics)
μας επιτρέπουν να έχουμε μια πλήρη εικόνα της Βιοχημικής και Μοριακής κατάστασης του ανθρώπινου οργανισμού μέσα από την μελέτη των συστατικών που παράγονται από τον μεταβολισμό (μεταβολίτες). Η μελέτη των μεταβολιτών με σκοπό την διαμόρφωση εξατομικευμένης θεραπευτικής αντιμετώπισης ονομάζεται Metabolimics.
Γνωρίζοντας ο γιατρός την απόκλιση από την βέλτιστη λειτουργία μπορεί να επαναφέρει σταδιακά το σώμα στην φυσιολογική λειτουργία, δίνοντας μεγαλύτερη έμφαση στην ενίσχυση της υγείας του ασθενούς παράλληλα με την διαχείριση της νόσου.
3. Ηλεκτρομαγνητική Προσέγγιση
Στο τρίτο επίπεδο έχουμε την προσέγγιση που αφορά στο ηλεκτρομαγνητικό πεδίο του ανθρώπινου σώματος. Γνωρίζουμε ότι το κάθε κύτταρο στο σώμα μας έχει το δικό του ηλεκτρομαγνητικό πεδίο. Το σύνολο των ηλεκτρομαγνητικών πεδίων των κυττάρων διαμορφώνουν το ηλεκτρομαγνητικό πεδίο του σώματος μας.
Όταν κάνουμε μια Μαγνητική Τομογραφία χρησιμοποιούμε τις ιδιότητες των ηλεκτρο-μαγνητικών πεδίων. Μπαίνουμε σε έναν τεράστιο μαγνήτη, ευθυγραμμίζονται όλα τα μαγνητικά πεδία στο σώμα μας προς την ίδια κατεύθυνση και τραβάμε μια φωτογραφία που όμως χρησιμοποιούμε για να κάνουμε ανατομική διάγνωση. Το ηλεκτροεγκεφαλογράφημα και ο ηλεκτροκαρδιογράφος είναι επίσης εφαρμογές της καταγραφής αλλοιώσεων στο ηλεκτρομαγνητικό πεδίο του εγκεφάλου και της καρδιάς.
Η μελέτη των ηλεκτρομαγνητικών πεδίων του ανθρωπίνου σώματος έχει υπάρξει αντικείμενο εκτενούς επιστημονικής έρευνας για πάνω από 100 χρόνια. Τόσο η ΝΑΣΑ όσο και το Ρωσικό διαστημικό πρόγραμμα ήταν αιτία ανάπτυξης μέγαλου όγκου γνώσεων στο συγκεκριμένο πεδίο.
Το 2009 μια Ελληνική επιστημονική ομάδα από το τμήμα Φυσιολογίας της Ιατρικής Σχολής Ιωαννίνων έλαβε το πρώτο παγκόσμιο βραβείο στην έρευνα για την εφαρμογή των ηλεκτρομαγνητικών πεδίων. Η εκρηκτική ανάπτυξη στο πεδίο των ηλεκτρονικών υπολογιστών επέτρεψε την ανάπτυξη τεχνολογιών που μπορούν να χρησιμοποιήσουν ηλεκτρομαγνητικές συχνότητες τόσο για διαγνωστικούς όσο και για θεραπευτικούς σκοπούς.
Πιστεύω ότι δεν είναι μακριά η εποχή όπου θα εισερχόμαστε σε ένα μηχάνημα παρόμοιο με τον μαγνητικό τομογράφο που θα εντοπίζει και θα επαναφέρει αποκλίσεις του ηλεκτρομαγνητικού μας πεδίου με θεραπευτικό σκοπό.
Αυτό είναι το επίπεδο στο οποίο επεμβαίνει και η ομοιοπαθητική. Τα ομοιοπαθητικά διαλύματα, μετά από πολλαπλές αραιώσεις δεν περιέχουν την αρχική ουσία σε χημική μορφή, παραμένει όμως στο διάλυμα το ηλεκτρομαγνητικό της αποτύπωμα. Για να μπορέσει όμως να αποκατασταθεί η ηλεκτρομαγνητική ισορροπία είναι βασική προϋπόθεση να υπάρχει βιοχημική επάρκεια και ανατομική συνέχεια.
Όπως μπορεί κανείς να δράσει θεραπευτικά στο ηλεκτρομαγνητικό πεδίο μπορεί βέβαια να προκαλέσει και βλάβη. Το σύγχρονο περιβάλλον από τα κτήρια, τις τροφές και όλων των ειδών οι συσκευές και δίκτυα προκαλούν συνεχείς παρεμβάσεις και αλλοιώσεις στο ηλεκτρομαγνητικό πεδίο του ανθρωπίνου σώματος. Μια εκτενής αναφορά επιστημόνων της ΝΑΣΑ πάνω στο θέμα είναι διαθέσιμη στις πηγές, στο τέλος αυτού του άρθρου.
4. Σκέψη το Κυρίαρχο Επίπεδο
Η θέση του Αναξαγόρα «Αρχή πάντων ο Νούς» δεν ήταν ποτέ πιο επίκαιρη. Η σύγχρονη κβαντική φυσική και η επι-γενετική έρχονται να επαληθεύσουν την παραπάνω θέση με αδιάσειστα επιστημονικά κριτήρια.
Η σκέψη είναι για το σώμα μας, ότι και το λογισμικό (πρόγραμμα) για έναν ηλεκτρονικό υπολογιστή. Η μόνη διαφορά είναι ότι ενώ ο υπολογιστής χρειάζεται χειριστή για να του εισαγάγει ένα πρόγραμμα ο ανθρώπινος νους είναι ικανός για πρωτότυπη σκέψη. Ανακαλύψεις, καλλιτεχνήματα, φιλοσοφίες και ολόκληροι πολιτισμοί ξεκίνησαν από μια σκέψη.
Η γέφυρα μεταξύ της σκέψης και της σωματικής λειτουργίας είναι τα συναισθήματα μας. Αν το εξετάσουμε από την ανατομική πλευρά βλέπουμε ότι ο φλοιός του εγκεφάλου συνδέεται με την υπόφυση και τον υποθάλαμο, όπου βρίσκονται τα κέντρα ελέγχου του ορμονικού μας συστήματος.
Με απλά λόγια μια σκέψη φέρνει στην επιφάνεια ένα συναίσθημα και αυτό με την σειρά του προκαλεί την έκκριση κάποιας ορμόνης.
Αν σκεφτούμε μια φορά που βρεθήκαμε σε δύσκολη θέση, αυτό μπορεί να μας κάνει να νοιώσουμε το συναίσθημα της ντροπής και έτσι να εμφανιστεί ένα κοκκίνισμα στα μάγουλα μας. Διαφορετικά συναισθήματα όπως ο φόβος, η χαρά, η ανία, η θλίψη προκαλούν αντίστοιχες ορμονικές εκκρίσεις.
Σε έναν σύγχρονο κόσμο όπου η αβεβαιότητα για το μέλλον και ο φόβος για μας και για αυτούς που αγαπάμε είναι κυρίαρχα συναισθήματα, είναι επόμενο να επηρεάζεται άμεσα και η σωματική μας υγεία πέρα από την πνευματική μας κατάσταση. Το ψυχικό στρες μετατρέπεται σε βιολογικό, διαταράσσει την μεταβολική και ορμονική μας ισορροπία και είναι η σκανδάλη ή πολλές φορές και η αιτία πίσω από χρόνια νοσήματα.
Ο γιατρός πρέπει να βοηθήσει τον ασθενή να διαχωρίσει το μεταβολικό με το ψυχολογικό στρες γιατί διαφορετικά αυτός ο φαύλος κύκλος επιδεινώνει σταθερά την υγεία του δεύτερου και πολλές φορές και του ίδιου του γιατρού.
Οι γιατροί είναι μια ομάδα του πληθυσμού με αυξημένους δείκτες νοσηρότητας σε ασθένειες που σχετίζονται με το στρες.
Ένα Βαρύ Έργο
Συνοψίζοντας η ιατρική επιστήμη δύναται να προσεγγίσει την υγεία μας σε τέσσερα επίπεδα.
1. Σκέψη
2. Ηλεκτρομαγνητικό
3. Βιοχημικό – Μοριακό (Metabolomics)
4. Ανατομικό
Όπως μπορεί εύκολα να αντιληφθεί κανείς, το έργο του σύγχρονου θεραπευτή είναι πολύ βαρύ και δύσκολο, γιατί τα πάντα γύρω τείνουν να αποσταθεροποιήσουν την υγεία των ασθενών του σε όλα τα παραπάνω επίπεδα. Από την διατροφή μέχρι και τα δελτία ειδήσεων, είμαστε ανά πάσα στιγμή εκτεθειμένοι σε παράγοντες που έχουν αντίθετη κατεύθυνση από αυτήν της καλής υγείας.
Τα παραπάνω δεδομένα μπορούν να γίνουν ένα εργαλείο ώστε να εντοπίσει κανείς ευκολότερα από πού βάλλεται και σε ποια κατεύθυνση να στραφεί. Όσο μεγαλύτερη η κατανόηση σε ένα θέμα, τόσο μεγαλύτερη είναι και η θέληση και η ικανότητα μας να κάνουμε κάτι γι αυτό.
Σήμερα παρότι ζούμε σε μια ιδιαίτερα δύσκολη εποχή για πολλούς λόγους, είμαστε παρόλα αυτά σε θέση να κάνουμε για την υγεία μας περισσότερα απ’ ότι σε οποιαδήποτε άλλη εποχή στην ιστορία της ανθρωπότητας.
Πηγές
Τετάρτη 26 Οκτωβρίου 2011
Η συμβολή της Ομοιοπαθητικής Ιατρικής στις φλεγμονώδεις νόσους του εντέρου
Η επικρατούσα άποψη για το έντερο είναι ότι πρόκειται για ένα όργανο, τμήμα του γαστρεντερικού συστήματος, απαραίτητο για την πέψη των τροφών. Από αρχαιοτάτων χρόνων όμως και σε διαφορετικούς πολιτισμούς, το έντερο και η κοιλιά θεωρείται το κέντρο της βίωσης συναισθημάτων. Το 1981ο Αυστραλός Μαρτσέλο Κόστα, απέδειξε ότι τα νευρικά κύτταρα του εντέρου παράγουν σεροτονίνη, για την οποία ήδη γνώριζαν ότι ήταν ένας από τους πολλούς νευροδιαβιβαστές του νευρικού συστήματος και συμμετέχει στην βίωση θετικών συναισθημάτων. Παράλληλα και άλλοι νευροδιαβιβαστές παράγονται από τα νευρικά κύτταρα του εντέρου και αναγνωρίζονται από τον εγκέφαλο ως ουσίες που ρυθμίζουν και καθορίζουν την βίωση πολλών συναισθημάτων.
Οι Ιδιοπαθείς Φλεγμονώδης Νόσοι του Εντέρου δηλαδή η Eλκώδης Kολίτις και η νόσος του Crohn είναι νοσήματα που προκαλούν μια χρόνια και ειδική φλεγμονή, μόνο στο παχύ έντερο η πρώτη και σε ολόκληρο το πεπτικό σύστημα η δεύτερη. Στις ΗΠΑ υπολογίζεται ότι πλέον του ενός εκατομμυρίου ατόμων πάσχουν από ελκώδη κολίτιδα ή νόσο του Crohn. Οι αριθμοί αυτοί είναι σημαντικά χαμηλότεροι στις αναπτυσσόμενες και υποανάπτυκτες χώρες.Η ακριβής αιτιολογία των δύο αυτών νόσων παραμένει άγνωστη. Η επικρατούσα πάντως άποψη είναι ότι η χρόνια φλεγμονή συνδέεται με μια πολύπλοκη αλληλεπίδραση μεταξύ γενετικής προδιαθέσεως και αρκετών παραγόντων του περιβάλλοντος. Πρόσφατα ανακαλύφθηκαν θέσεις στο ανθρώπινο γονιδίωμα που προδιαθέτουν στην εμφάνιση των νοσημάτων αυτών, χωρίς να είναι δυνατόν να τις προκαλέσουν ωστόσο χωρίς το συνδυασμό άλλων περιβαλλοντικών παραγόντων. Μία αλλαγή, μία εκτροπή του ανοσοποιητικού συστήματος λαμβάνει χώρα υπό την επίδραση εξωγενών παραγόντων, βακτηριδιακών, ιογενών, στρεσσογόνων, με αποτέλεσμα τη στόχευσή του εναντίον του γαστρεντερικού σωλήνα και τη δημιουργία φλεγμονής. Οι ιδιοπαθείς φλεγμονώδεις του εντέρου είναι από τα πλέον χαρακτηριστικά πολυπαραγοντικά νοσήματα, στα οποία η εμφάνιση, πορεία και έκβαση αποτελεί τη συνισταμένη πολλών συνιστωσών.
Πρέπει να αναφερθεί και να δοθεί έμφαση στο γεγονός ότι οι ιδιοπαθείς νόσοι του εντέρου εμφανίζονται τα τελευταία χρόνια σε όλο και πιο μικρές ηλικιακές ομάδες πληθυσμού, αναδεικνύοντας ακριβώς την επίταση της επίδρασης των περιβαλλοντικών παραγόντων στο έδαφος υπάρχουσας προδιάθεσης. Η συστηματική χορήγηση χημικών φαρμάκων, ιδιαίτερα αυτών που τροποποιούν αρνητικά τη χλωρίδα του γαστρεντερικού, όπως τα αντιβιοτικά, μειώνοντας τα φιλικά λεγόμενα βακτηρίδια, παίζει ρόλο κατά κάποιους ερευνητές στο φαινόμενο αυτό. Θεωρείται ότι ένας καθοριστικός παράγοντας στην στροφή του ανοσοποιητικού συστήματος ενάντια στο γαστρεντερικό σωλήνα είναι η μετάλλαξη αυτή της χλωρίδας του. Αυτό ίσως εξηγεί και την μεγάλη αύξηση της εμφάνισης των νοσημάτων στο Δυτικό πληθυσμό, εκεί όπου η συχνή αλόγιστη χορήγηση χημικών φαρμάκων από μικρή ηλικία είναι γεγονός.
Καταρχήν, η ίδια η αντιμετώπιση των οξέων λοιμώξεων αποφεύγοντας τη χρήση αντιβιοτικών, αποτελεί ένα αδιαμφισβήτητα προληπτικό μέτρο. Η ενίσχυση της κυτταρικής ανοσίας, της ανοσολογικής μνήμης των ουδετερόφιλων κυττάρων έναντι των βακτηριδίων, που συντελείται με την Ομοιοπαθητική αποτρέπει την αυτοάνοση εκτροπή της άμυνας προς τον ίδιο τον οργανισμό. Η ενίσχυση της φυσικής αμυντικής αντίδρασης του οργανισμού σε μία λοίμωξη, προς την «όμοια κατεύθυνση» είναι απόλυτα ορθολογιστική θεραπεία και οδηγεί στην εκπαίδευση του οργανισμού και στην αποτροπή υποτροπών των λοιμώξεων. Είναι σημαντικό να αναφερθεί επίσης, ότι η έγκαιρη χορήγηση ομοιοπαθητικής με την πρώιμη εμφάνιση των συμπτωμάτων της φλεγμονώδους κολίτιδας μπορεί να αποβεί καθοριστική για την περαιτέρω εξέλιξη και πορεία της νόσου. Εάν η Ομοιοπαθητική θεραπεία δοθεί εγκαίρως, με την εμφάνιση των πρώτων κιόλας συμπτωμάτων, πριν καταστεί αναγκαία η χορήγηση ισχυρών ανοσοκατασταλτικών φαρμάκων, ενισχύεται πολύ η πιθανότητα πιο μόνιμων θεραπευτικών αποτελεσμάτων. Αντίθετα αυτή η πιθανότητα μειώνεται εξαιρετικά όταν της Ομοιοπαθητικής αγωγής, έχει προηγηθεί επί μακρόν ισχυρή ανοσοκατασταλτική αγωγή. Ο ανοσολογικός επαναπροσδιορισμός που επιχειρείται με την Ομοιοπαθητική θεραπεία, απαιτεί ένα ενεργό ανοσοποιητικό σύστημα για να επιτευχθεί. Όταν για παράδειγμα σε έναν έφηβο με ελκώδη κολίτιδα και παλαιό ιστορικό υποτροπιαζουσών αμυγδαλίτιδων με πολλαπλές χορηγήσεις αντιβίωσης, δοθεί Ομοιοπαθητική θεραπεία, τότε η επανεμφάνιση μία οξείας λοίμωξης του ανώτερου αναπνευστικού, μίας αμυγδαλίτιδας θα είναι μία πάρα πολύ καλή ένδειξη αντίδρασης του ανοσοποιητικού που δεν πρέπει να κατασταλεί για μία ακόμα φορά. Μία τέτοια στιγμή είναι κομβική στην εξέλιξη της πορείας του ανοσοποιητικού, προς την σωστή ανοσολογική απάντηση, ή στην λάθος αυτοάνοση και θα πρέπει να υποστηριχθεί σωστά προς την «όμοια κατεύθυνση» μέσω της Ομοιοπαθητικής θεραπείας. Έντονα κατασταλτικές θεραπείες σε τέτοιες ευαίσθητες κομβικές στιγμές της ανοσολογικής ιστορίας του οργανισμού , θα συντελέσουν στην αρνητική εδραίωση του αυτοάνοσου νοσήματος. Περαιτέρω θα απαιτηθεί η χρήση περισσότερο ισχυρών ανοσοκατασταλτικών, και η αντίδραση μέσω Ομοιοπαθητικής θεραπείας θα γίνεται όλο και πιο δύσκολη έως αδύνατη.
Γ.Γ. Έρευνας Διεθνούς Ακαδημίας Κλασσικής Ομοιοπαθητικής
Εγγραφή σε:
Αναρτήσεις (Atom)