Προβιοτικά: Τα βακτήρια της υγείας

Όλοι έχουμε στο σώμα μας δισεκατομμύρια μικρόβια, τα οποία επηρεάζουν τη λειτουργική μας κατάσταση. Ειδικά μέσα στον εντερικό σωλήνα ζουν περισσότερα από 500 είδη βακτηρίων με διαφορετικές ιδιότητες, ωφέλιμες ή βλαβερές για τον οργανισμό. Τα βακτήρια που συμπεριφέρνονται φιλικά προς το έντερο και έχουν ευεργετικές ιδιότητες για την ομαλή λειτουργία του ονομάζονται προβιοτικά.


Η εντερική χλωρίδα

Τόσο τα προβιοτικά όσο και τα επιβλαβή βακτήρια αποτελούν τμήμα του συνόλου των μικροβίων που συνθέτουν την εντερική χλωρίδα. Η εντερική χλωρίδα αποτελεί ένα πολύπλοκο μικροβιακό οικοσύστημα με έντονη βιολογική δράση αλλά και πολύ ευαίσθητη ισορροπία, που συχνά διαταράσσεται από παράγοντες όπως η κακή διατροφή, το άγχος, η δυσκοιλιότητα, οι ασθένειες και η λήψη αντιβιοτικών ή άλλων φαρμάκων.

Για παράδειγμα, σκοπός χρήσης των αντιβιοτικών είναι η καταπολέμηση βλαβερών μικροβίων. Δυστυχώς, όμως, καταστρέφουν συγχρόνως και ωφέλιμα μικρόβια, με αποτέλεσμα τη διαταραχή της εντερικής χλωρίδας. Εάν όμως η φυσιολογική πληθυσμιακή ισορροπία ανατραπεί εις βάρος των ωφέλιμων μικροβίων, με αποτέλεσμα τα επιβλαβή να αποκτήσουν τον έλεγχο, δημιουργείται δυσβίωση. Η δυσβίωση είναι μια λανθάνουσα λειτουργική κατάσταση που μπορεί μακροχρόνια να προκαλέσει σοβαρά προβλήματα υγείας. Μάλιστα, η σύσταση της εντερικής χλωρίδας μεταβάλλεται σταδιακά καθώς μεγαλώνουμε, κι αυτό μας κάνει ακόμα περισσότερο ευάλωτους.


Ενίσχυση των φιλικών βακτηρίων

Εξαιτίας των ευεργετικών επιδράσεών τους στην ανθρώπινη υγεία, τα προβιοτικά βρίσκονται στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος των επιστημονικών ερευνών. Αφενός τα ευρήματα για την ευνοϊκή επίδραση ορισμένων βακτηρίων, όπως αυτών που παραδοσιακά χρησιμοποιούνται στην παρασκευή γιαουρτιού, αφετέρου η διαπίστωση ότι μια διατροφή με πολύ λίγα νωπά και ανεπεξέργαστα τρόφιμα μπορεί να ελαττώσει τα ωφέλιμα μικρόβια της εντερικής χλωρίδας, οδήγησε στην κατασκευή εμπλουτισμένων τροφίμων, κυρίως γαλακτοκομικών, με διάφορους φιλικούς μικροοργανισμούς.

Η πρόσληψη φιλικών βακτηρίων μέσω της κατανάλωσης εμπλουτισμένων τροφίμων ή ειδικών συμπληρωμάτων διατροφής αποτελεί σήμερα μια από τις πιο διαδεδομένες μεθόδους ενίσχυσης της εντερικής χλωρίδας. Συστήνεται δε ιδιαιτέρως σε άτομα που παρουσιάζουν προβλήματα στο έντερο ή στο στομάχι, πάσχουν από χρόνιες φλεγμονές, λοιμώξεις ή υποτροπιάζουσες μυκητιάσεις, λαμβάνουν φάρμακα (αντιβιοτικά, αντισυλληπτικά, κορτιζόνη, αντιφλεγμονώδη, χημειοθεραπευτικά κ.ά.), δεν διατρέφονται καλά, ζουν σε μολυσμένο περιβάλλον ή έχουν πολύ άγχος.


Εξασφάλιση βιοασφάλειας

Το υφιστάμενο νομοθετικό πλαίσιο ορίζει ότι οι μικροοργανισμοί που χρησιμοποιούνται ως καλλιέργειες πρέπει να είναι ασφαλείς, να μην παράγουν τοξικές ουσίες και να προσδίδουν στα προϊόντα επιθυμητά ποιοτικά χαρακτηριστικά. Επιπλέον πρέπει να είναι ζωντανοί και υγιείς όταν φτάνουν στο έντερό μας κι αυτό σημαίνει ότι πρέπει να είναι ανθεκτικοί στις συνθήκες επεξεργασίας και αποθήκευσης των συγκεκριμένων τροφίμων.

Πριν λοιπόν από την προσθήκη οποιουδήποτε προβιοτικού σε τρόφιμα ή τη διάθεσή του στην κατανάλωση με τη μορφή συμπληρώματος διατροφής, είναι υποχρεωτική η πλήρης διερεύνηση της ιδιαίτερης δράσης του και ειδικά η διεξαγωγή εκτεταμένων μελετών για την αξιολόγηση της ασφάλειάς του. Κι αυτό επιβάλλεται, γιατί τα προβιοτικά ναι μεν είναι φυσιολογικοί φιλικοί άποικοι του εντερικού μας σωλήνα, ωστόσο δεν παύουν να είναι ζωντανά μικρόβια που καταναλώνονται σε ποικίλες δόσεις από άτομα διαφόρων ηλικιών, με διαφορετική κατάσταση υγείας.

Πάντως, τα πιο συνηθισμένα προβιοτικά, όπως οι γαλακτοβάκιλοι και τα bifido-βακτήρια, χρησιμοποιούνται εδώ και πολλά χρόνια χωρίς να έχουν αναφερθεί αρνητικές τους επιδράσεις, ακόμα και σε πολύ μεγάλες δόσεις.

Πρεβιοτικά και συμβιοτικά

Τα προβιοτικά των τροφίμων πρέπει να είναι ικανά να περάσουν αλώβητα από το όξινο περιβάλλον του στομάχου και από τη συνάντησή τους με χολικά οξέα, να προσκολληθούν στα επιθηλιακά κύτταρα του εντέρου και να παραγάγουν αντιμικροβιακές ουσίες που θα ανταγωνιστούν τους παθογόνους μικροοργανισμούς. Οι ικανότητες αυτές ενισχύονται από κάποια συστατικά ορισμένων τροφών, που ονομάζονται πρεβιοτικά.

Τα πρεβιοτικά, όπως η ινουλίνη, οι γαλακτο-ολιγοσακχαρίτες (GΟS) και οι φρουκτο-ολιγοσακχαρίτες (FOS), δεν διασπώνται επαρκώς στο ανώτερο πεπτικό και φτάνουν σχεδόν άπεπτα στο παχύ έντερο. Εκεί αποτελούν θρεπτικό υλικό για τα προβιοτικά μικρόβια, βοηθώντας στον εκλεκτικό πολλαπλασιασμό ενός ή περισσότερων ειδών τους αλλά και στην αύξηση της δραστικότητάς τους. Πρεβιοτικά υπάρχουν σε διάφορα φυτά (π.χ. ραδίκια, αγκινάρες, κρεμμύδια, σκόρδο), ενώ προστίθενται σε διάφορα γαλακτοκομικά προϊόντα, ροφήματα, κρέμες και γλυκά.

Το ανθρώπινο γάλα είναι επίσης πολύ πλούσιο σε πρεβιοτικά, κάτι που αποδεικνύει άλλη μια φορά τη σπουδαιότητα του μητρικού θηλασμού. Προϊόντα διατροφής που περιέχουν από τη φύση τους ή εμπλουτίζονται με συνδυασμούς προβιοτικών και πρεβιοτικών ονομάζονται συμβιοτικά (synbiotics). Στόχος των συμβιοτικών είναι η συνεργατική αλληλεπίδραση προβιοτικών και πρεβιοτικών, ώστε να ενισχυθεί περαιτέρω η προσπάθεια εγκατάστασης των μικροβιακών προσθέτων της τροφής στον πεπτικό σωλήνα αλλά και η επιβίωσή τους.


Ο ρόλος της σωστής διατροφής

Εκτός από την κατανάλωση προβιοτικών, είναι αυτονόητο ότι υπάρχουν και άλλοι διατροφικοί παράγοντες που συμβάλλουν στην αποκατάσταση των αποθεμάτων του εντέρου σε φιλικά μικρόβια και στον περαιτέρω πολλαπλασιασμό τους. Τροφές που ενισχύουν τα φιλικά βακτήρια είναι κυρίως οι υδατάνθρακες και οι φυτικές ίνες που βρίσκονται στα λαχανικά, τα χόρτα, τα πλήρη δημητριακά και τα όσπρια καθώς και τα γαλακτοκομικά που παρασκευάζονται με παραδοσιακό τρόπο, όπως το γιαούρτι και τα φρέσκα τυριά.

Αντίθετα, αρνητική επίδραση στην ισορροπία της εντερικής χλωρίδας έχουν η ανεπαρκής πρόσληψη υγρών και η υπερβολική κατανάλωση κρέατος, ζωικών λιπαρών, ζάχαρης, γλυκών, αναψυκτικών, καφέδων και πρόχειρων φαγητών.


Τα προβιοτικά στα τρόφιμα
Προβιοτικοί μικροοργανισμοί υπάρχουν κυρίως στα προϊόντα που υφίστανται ζύμωση τα περισσότερα είδη τους ανιχνεύονται στα παραδοσιακά γιαούρτια και τυριά (φέτα, κεφαλοτύρι, μπάντζος, ανεβατό, τελεμές), στο ξινόγαλα, το κεφίρ και τον τραχανά. Μπορούν επίσης να καλλιεργηθούν και να προστεθούν σε προϊόντα όπως το βιομηχανοποιημένο γιαούρτι και το γάλα ή σε διατροφικά συμπληρώματα.

Όταν καταναλώνουμε προβιοτικά με τη μορφή συμπληρώματος διατροφής, θα πρέπει να ακολουθούμε αυστηρά τις συστάσεις του γιατρού και τις ιδιαίτερες οδηγίες χρήσης των σκευασμάτων, ενώ όταν τα καταναλώνουμε μέσω εμπλουτισμένων τροφίμων, θα πρέπει να τα διατηρούμε στο ψυγείο, εκτός εάν αναφέρεται στη συσκευασία τους ότι αυτό δεν είναι απαραίτητο. Επίσης, είναι προτιμότερο να τα λαμβάνουμε σε αρκετή χρονική απόσταση από τα γεύματα, για να μην καταστρέφονται από τα πεπτικά οξέα που δημιουργούνται με την ταυτόχρονη λήψη άλλων τροφίμων.


Τα οφέλη των προβιοτικών στην υγεία
Αποδεδειγμένα

- Εξισορρόπηση εντερικής χλωρίδας.
- Παρεμπόδιση δράσης παθογόνων μικροοργανισμών.
- Ελάττωση δυσανεξίας στη λακτόζη.
- Ανακούφιση δυσκοιλιότητας.
- Αντιμετώπιση διάρροιας από μακροχρόνια χρήση αντιβιοτικών.
- Ενίσχυση αμυντικών μηχανισμών και φυσικής ανοσίας.
- Μείωση μεταλλάξεων εντερικών βακτηρίων.
- Περιορισμός ζυμώσεων τροφών στο έντερο (φουσκώματα, πρηξίματα, αέρια).
- Ανακούφιση από ιδιοπαθή φλεγμονώδη νοσήματα του εντέρου (νόσος του Crohn, ελκώδης κολίτιδα κ.ά.).
- Γενικότερη ελάττωση φλεγμονών.
- Θεραπεία οξείας παιδικής διάρροιας και διάρροιας ιώσεων.
- Πρόληψη επανεμφάνισης ψευδοκαρκίνου ουροδόχου κύστης.
- Περιορισμός τερηδόνας που οφείλεται σε στρεπτόκοκκους mutans.


Πιθανολογούμενα

- Βελτίωση πέψης.
- Βραδύτερος ρυθμός εκκένωσης εντέρου.
- Αύξηση σύνθεσης βιταμινών Β.
- Αύξηση απορρόφησης και βιοδιαθεσιμότητας θρεπτικών συστατικών.
- Πρόληψη και αντιμετώπιση μυκητιάσεων.
- Συνολικά βελτιωμένη άμυνα ανοσοποιητικού συστήματος.
- Ελάττωση αυξημένης χοληστερόλης αίματος, τριγλυκεριδίων & αρτηριακής πίεσης.
- Αναχαίτιση αθηροσκλήρωσης.
- Αντικαρκινικές ιδιότητες.
- Πρόληψη δυσκοιλιότητας ή διάρροιας.
- Ανακούφιση αλλεργιών και τροφικών δυσανεξιών.
- Μείωση δερματοπαθειών.
- Αποκατάσταση μικροβιακής χλωρίδας έπειτα από μακροχρόνια λήψη αντιβίωσης ή άλλων ισχυρών φαρμάκων.
- Ευεργετική δράση σε άτομα που πάσχουν από: κολπίτιδες, στοματίτιδες, ρευματοειδή αρθρίτιδα, διαβήτη, οστεοπενία και αναπνευστικά προβλήματα.


Ο ρόλος των προβιοτικών στην υγεία μας

Διαφορετικά είδη προβιοτικών δρουν με διαφορετικούς τρόπους και έχουν διαφορετικά θετικά αποτελέσματα. Σε γενικές όμως γραμμές έχει αποδειχτεί ότι η προσθήκη περισσότερων προβιοτικών στο διαιτολόγιό μας βοηθάει να διατηρηθεί η ισορροπία της εντερικής χλωρίδας και σε ορισμένες περιπτώσεις να αλλάξει η πληθυσμιακή σύστασή της, ευνοώντας την επικράτηση των ωφέλιμων μικροοργανισμών έναντι των επιβλαβών. Η αλλαγή αυτή επιφέρει ευεργετικά αντιμικροβιακά, βιοχημικά και φυσιολογικά αποτελέσματα σε ολόκληρο τον οργανισμό και όχι μόνο στο γαστρεντερικό σύστημα, αφού κάθε μέρος του ανθρώπινου σώματος που διαθέτει χλωρίδα, όπως η στοματική κοιλότητα, το ουρογεννητικό σύστημα και το ανώτερο αναπνευστικό, αποτελεί δυνητικά πεδίο δράσης για τα προβιοτικά.

Από τον ΣΤΑΥΡΟ ΔΕΔΟΥΚΟ