Nea Kriti news - http://www.cretetv.gr/news - Επιστήμη

Αλήθειες και ψέματα για την κορτιζόνη

«Ξέρετε, θα χρειαστεί να πάρετε κορτιζόνη για λίγες ημέρες». «Είναι υποχρεωτικό; Μήπως μπορούμε να το αποφύγουμε;». Αυτός ο διάλογος διαδραματίζεται αναρίθμητες φορές καθημερινά στα ιατρεία και τα νοσοκομεία όλης της χώρας και είναι ενδεικτικός της μυθολογίας που περιβάλλει τα κορτικοειδή: φάρμακο-θαύμα για ειδικές αποστολές, φάρμακο-ευκολία που λύνει τα χέρια του ιατρού, φάρμακο-δηλητήριο με τραγικές παρενέργειες... Τελικά τι ισχύει από όλα αυτά;
Η απάντηση σε αυτό το ερώτημα είναι όλα και τίποτα, αρκεί το θέμα να εξεταστεί ψύχραιμα στις πραγματικές του διαστάσεις. Άλλωστε, κάθε φάρμακο μπορεί να προσφέρει λύση όταν χορηγείται στις περιπτώσεις όπου ενδείκνυται, ενώ κανένα φάρμακο δε στερείται ελεγχόμενων και μη παρενεργειών. Το ενδιαφέρον για τα κορτικοειδή ίσως εντοπίζεται στην ευρεία τους χρήση από πολλούς ασθενείς, ενίοτε εφ' όρου ζωής, σε ποικίλες παθήσεις και σε κάποιες εντυπωσιακές τους ιδιότητες.

Φυσικό προϊόν

Αυτό που ίσως δεν είναι γνωστό στο ευρύ κοινό είναι το γεγονός ότι η κορτιζόνη είναι ένα απολύτως φυσικό προϊόν που παράγεται από τον ανθρώπινο οργανισμό, και η έλλειψη του οποίου είναι ασυμβίβαστη με τη ζωή. Η κορτιζόνη, ή για την ακρίβεια υδροκορτιζόνη ή κορτιζόλη, παράγεται στο φλοιό των επινεφριδίων, μαζί με 30 περίπου άλλα στεροειδή. Τα επινεφρίδια είναι δύο μικροί ενδοκρινείς αδένες βάρους περίπου 15 γρ. που βρίσκονται στο άνω μέρος κάθε νεφρού, όπως άλλωστε φανερώνει το όνομά τους.
Ο ρόλος της κορτιζόλης είναι εξαιρετικά σημαντικός. Συμμετέχει στη ρύθμιση του μεταβολισμού επηρεάζοντας την παραγωγή, τη χρήση και τη διάσπαση της γλυκόζης, των λιπιδίων και των αμινοξέων, δηλαδή των δομικών υλικών του οργανισμού. Είναι δε εκπληκτικό ότι η έκκρισή της αυξάνεται σε συνθήκες στρες (κάκωση, λοίμωξη, χειρουργείο κ.λπ.), ώστε να κινητοποιηθεί ο οργανισμός προς την κατεύθυνση αντιμετώπισης των προκληθέντων βλαβών.
Άλλη σπουδαία ιδιότητα της κορτιζόλης, που δεν είναι άσχετη με τις προαναφερθείσες, είναι η καταπολέμηση της φλεγμονής διαμέσου και της καταστολής ορισμένων πτυχών του ανοσοποιητικού συστήματος. Αυτές οι τελευταίες ιδιότητες είναι κυρίως που ενδιαφέρουν φαρμακευτικά.

Πότε χορηγείται

Η ίδια η κορτιζόνη είναι ένα αρκετά ασθενές κορτικοειδές. Η φαρμακευτική έρευνα κατάφερε να παράγει κορτικοειδή πολλαπλάσιας ισχύος ώστε να έχουμε το επιθυμητό θεραπευτικό αποτέλεσμα. Ποιο είναι αυτό το αποτέλεσμα; Όπως προαναφέρθηκε, η κύρια θεραπευτική εφαρμογή των κορτικοειδών είναι ως αντιφλεγμονώδη. Υπάρχουν βεβαίως τα γνωστά μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη (ΜΣΑΦ - ασπιρίνη, ιβουπροφένη, δικλοφαινάκη, νιμεσουλίδη κ.λπ.), αλλά η αποτελεσματικότητά τους δε συγκρίνεται με αυτή των ισχυρών κορτικοειδών. Επιπλέον, σε πολλές περιπτώσεις η φλεγμονή οφείλεται σε επίθεση του ίδιου του ανοσοποιητικού συστήματος που για κάποιο λόγο απορυθμίζεται, οπότε οι ανοσοκατασταλτικές ιδιότητες της κορτιζόνης είναι καλοδεχούμενες.
Επομένως, αν σκεφτεί κανείς ότι φλεγμονή μπορεί να εκδηλωθεί σε κάθε σύστημα του οργανισμού, αντιλαμβάνεται το ευρύτατο πεδίο εφαρμογής της κορτιζόνης και των κορτικοειδών: δέρμα (δερματίτιδες και εκζέματα), οφθαλμούς (αλλεργίες, σκληρίτιδες, ραγοειδίτιδες), πνεύμονες (βρογχικό άσθμα), έντερο (ελκώδης κολίτιδα, νόσο Crohn), αρθρώσεις (ρευματοειδής αρθρίτιδα), αγγεία (αγγειίτιδες), και άλλα συστηματικά νοσήματα (αλλεργίες, συστηματικός ερυθηματώδης λύκος, κ.ά.).
Αξίζει να σημειωθεί ότι τα κορτικοειδή δεν αντιμετωπίζουν την αιτία των προαναφερθέντων παθήσεων αλλά τη φλεγμονή, η οποία όμως συχνά είναι πιο καταστρεπτική από την ίδια την ασθένεια.
Επιπλέον, ας μη λησμονούμε και τις περιπτώσεις όπου είναι επιθυμητή μια ισχυρή καταστολή της άμυνας του οργανισμού: μεταμοσχεύσεις οργάνων, προετοιμασία για μεταμόσχευση μυελού των οστών κ.ά. Τέλος, μια παραγνωρισμένη από το κοινό ιδιότητα είναι η αναλγητική, καθώς είναι συνηθισμένη η χορήγηση μεγάλων δόσεων κορτικοειδών σε καρκινοπαθείς τελικού σταδίου.

Παρενέργειες

Το ευρύ πεδίο δράσης της κορτιζόνης και η λεπτή ρύθμιση που ασκεί στο μεταβολισμό καθιστούν αδύνατη τη μη ύπαρξη ανεπιθύμητων ενεργειών, όταν χορηγείται εξωγενώς. Αυτές εξαρτώνται από το είδος του κορτικοειδούς, τη δοσολογία, τη διάρκεια και την οδό χορήγησης.
Σε γενικές γραμμές, η λήψη για μικρά χρονικά διαστήματα, σε κατά τα άλλα υγιή άτομα, είναι ασφαλής και μάλλον δεν κινδυνεύει κανείς πολύ περισσότερο σε σχέση π.χ. με τη λήψη ενός ΜΣΑΦ.
Οι παρενέργειες ξεκινούν όταν χορηγούνται μεγάλες δόσεις για μακρά χρονικά διαστήματα. Το πρώτο που ανησυχεί τον ιατρό είναι το γεγονός ότι καταστέλλεται η παραγωγή κορτιζόλης από τα επινεφρίδια και δεν επανέρχεται πάντοτε εύκολα. Για να αποφευχθεί αυτή η εξαιρετικά σοβαρή παρενέργεια, η διακοπή της λήψης του φαρμάκου γίνεται πάντοτε βαθμιαία υπό την καθοδήγηση του ιατρού και ποτέ απότομα. Από εκεί και πέρα, οι δυνητικές παρενέργειες είναι πράγματι πολλές: λέπτυνση του δέρματος, κεντρικού τύπου παχυσαρκία, υπεργλυκαιμία, υπερλιπιδαιμία, οιδήματα, ευπάθεια στις λοιμώξεις, οστεοπόρωση, αυξημένη ενδοφθάλμια πίεση, καταρράκτης, ψυχιατρικές διαταραχές (από ευφορία μέχρι κατάθλιψη), και άλλα.
Η απαρίθμηση αυτών των ανεπιθύμητων ενεργειών δικαιολογημένα προκαλεί ανησυχία, αν όχι τρόμο, στον αναγνώστη. Ωστόσο, πρέπει να λάβει υπόψη του ορισμένες παραμέτρους: Καταρχήν, παρουσιάζονται σε μεγάλες δοσολογίες και σε χρόνια χορήγηση, ενώ δεν είναι υποχρεωτικό ότι θα εμφανιστούν όλες και μάλιστα σε σημείο ώστε να προκαλούν σοβαρά προβλήματα. Επιπλέον, ο ιατρός γνωρίζει πολύ καλά αυτές τις παρενέργειες και πώς μπορεί να περιορίσει την επίπτωσή τους.
Έπειτα, ο θεράπων ποτέ δεν ξεχνά το ισοζύγιο ωφέλειας-κινδύνου. Τα κορτικοειδή, όπως άλλωστε και όλα τα φάρμακα, χορηγούνται μόνο στις περιπτώσεις που η επιστημονική γνώση είναι πεπεισμένη ότι η ωφέλεια ξεπερνά κατά πολύ τους δυνητικούς κινδύνους. Δεν πρέπει να λησμονείται ότι η χορήγησή τους σε έναν ασθματικό με δύσπνοια, ή σε έναν πάσχοντα από ρευματοειδή αρθρίτιδα που δυσκολεύεται να κινήσει τις αρθρώσεις του, ή κάποιον με άλλο αυτοάνοσο νόσημα, βελτιώνει δραματικά την ποιότητα ζωής τους αλλά συχνά και το προσδόκιμο επιβίωσης, παρά τις πιθανές παρενέργειες.

ΑΣΘΕΝΗΣ

Τρόποι αντίδρασης

Δυστυχώς, οι δυνατότητες παρέμβασης εκ μέρους του ασθενούς, ώστε να αποφύγει τις παρενέργειες, είναι περιορισμένες. Πέρα από την υγιεινή διατροφή (με περιορισμό του αλατιού και την αποφυγή των οινοπνευματωδών ποτών), τις καλές συνθήκες διαβίωσης, την αποφυγή της έκθεσης σε λοιμογόνους παράγοντες, την έκθεση στον ήλιο με φειδώ, και τη λήψη από το στόμα πάντοτε μετά το φαγητό, δεν υπάρχουν κάποιες ιδιαίτερες συμβουλές. Πάντως, δεν πρέπει κανείς να έχει την εντύπωση ότι η τοπική επάλειψη κορτιζονούχων κρεμών είναι άμοιρη επιπλοκών, καθότι η κρέμα απορροφάται και περνάει στην κυκλοφορία, ιδίως όταν εφαρμόζεται σε εκτεταμένες επιφάνειες. Επίσης, και τα κολλύρια κορτικοειδών ενέχουν κινδύνους για τους οφθαλμούς, και δεν πρέπει ποτέ να χρησιμοποιούνται χωρίς συμβουλή γιατρού. Εξάλλου, συχνά υπάρχουν ασφαλέστερες και εξίσου αποτελεσματικές εναλλακτικές επιλογές όπως, για παράδειγμα, τα αντιαλλεργικά κολλύρια.
Ίσως η χρησιμότερη συμβουλή είναι να ακούτε προσεκτικά το γιατρό σας, να τηρείτε αυστηρά τις οδηγίες του, να τον ενημερώνετε άμεσα για τις τυχόν παρενέργειες που θα σας παρουσιαστούν και σε κάθε περίπτωση μην αφήνετε αμφιβολίες να αιωρούνται: εκφράστε τις ανησυχίες σας και συζητήστε τις απορίες σας!